parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

ostateczne rozwiązanie

„ostateczne rozwiązanie”

[kwestii żydowskiej] (niem., Endlösung [der Judenfrage]); używano też terminu „całościowe rozwiązanie” (niem., Gesamtlösung) – kryptonim niemieckiego programu wymordowania Żydów europejskich, którego realizację rozpoczęto latem 1941, prawdopodobnie na na mocy ustnego rozkazu Adolfa Hitlera. Rozkazy w postaci pisemnej wychodziły od Hermana Göringa i Heinricha Himmlera; ich bezpośrednim odbiorcą był szef RSHA, Reinhard Heydrich, a później – Ernst Kaltenbrunner. W RSHA całość spraw żydowskich znalazła się w kompetencji gestapo, a konkretnie w rękach Adolfa Eichmanna, kierownika Wydziału IV B Departamentu IV (Referat Żydowski Gestapo). „O.r.” było punktem kulminacyjnym antyżydowskiej polityki III Rzeszy (por. eksterminacja bezpośrednia). Jej ewolucję wyznaczało wiele wypowiedzi Hitlera o potrzebie rozwiązania kwestii żydowskiej, a także prześladowania prawne i gospodarcze oraz nieudane próby pozbycia się Żydów drogą emigracji w latach 30. XX wieku, krach akcji masowego wygnania po wybuchu II wojny światowej (Madagaskar), izolacja i prześladowania w Polsce, eksterminacja pośrednia, masowe egzekucje, wykonywane przez Einsatzgruppen des Sicherheitsdienstes und der Sicherheitspolizei na terenach zajętych po agresji na Związek Radziecki, oraz działalność systemu ośrodków zagłady. „O.r.” postrzegane jest jako zjawisko wyrosłe z jednej strony z rasistowskich obsesji Hitlera, ideologii i programu NSDAP, z drugiej – sposobu rządzenia i zmieniających się okoliczności, którym aparat państwowy III Rzeszy musiał stawić czoła. Wśród tych ostatnich najczęściej wymienia się, deklarowaną jako walkę z wrogiem ideologicznym i rasowym, wojnę ze Związkiem Radzieckim. Rozmiar zdobyczy terytorialnych pociągnął za sobą konieczność uporania się – wobec niemożności tworzenia gett (por. getta w okresie Holokaustu) – z problemem coraz większej liczby Żydów znajdujących się pod kontrolą niemiecką. Jego jedynym rozwiązaniem, zgodnym z celami i dotychczasowymi metodami działania hitleryzmu, oraz – jak się miało okazać, wykonalnym technicznie i organizacyjnie – stało się masowe mordowanie miejscowej ludności żydowskiej. O wydaniu rozkazu (bądź początkowo tylko dyrektywy o ograniczonym zasięgu) wymordowania wszystkich Żydów miały zadecydować: eskalacja zbrodniczej działalności, zadań i środków Einsatzgruppen (komory gazowe), istnienie systemu obozów koncentracyjnych, skuteczność metod wypróbowanych w programie eutanazji (Cyklon B), doświadczenie w deportacji dużych grup ludności i sprawny system biurokratyczny. Za początek operacji o zmienionym charakterze, uważa się masowe egzekucje Żydów w Wilnie i Rydze oraz uruchomienie ośrodków zagłady w ChełmnieBełżcu na przełomie 1941/1942, a także mordowanie na Wschodzie transportów Żydów z III Rzeszy oraz z Protektoratu Czech i Moraw. Prawdopodobnie zimą 1942, mimo osłabienia tempa realizacji zagłady, spowodowanego trudnościami atmosferycznymi i planami wykorzystania gospodarczego Żydów przez Wehrmacht i administrację cywilną, wobec braku oporu i sprzeciwu w krajach okupowanych, państwach wolnych i wśród samych Niemców, została podjęta definitywna decyzja. Wstępne zasady organizacyjne realizacji „o.r.”, uważanego z czasem za jeden z ważniejszych strategicznych celów wojny, ustalono w styczniu 1942 podczas konferencji Am Grossen Wannsee. Kolejnym i zasadniczym etapem była operacja wymordowania Żydów z terenu Generalnej Guberni w ramach Akcji Reinhard, następnym – zgładzenie Żydów z okupowanych krajów Europy, ostatnim na wielką skalę – zagazowanie 434 351 Żydów węgierskich latem 1944 w jedynym działającym jeszcze ośrodku zagłady Oświęcim II-Brzezinka. 7 X 1944, natychmiast po stłumieniu buntu członków oświęcimskiego Sonderkommando, proces mordowania Żydów został – na rozkaz Himmlera – zatrzymany, komory gazowe rozebrane, a krematoria zniszczone. Ofiarą „o.r.” padło około 6 milionów Żydów z wielu krajów europejskich, zamordowanych w przeważającej większości na terenie Polski, w utworzonych tu ośrodkach zagłady.

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]