parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Izrael

Izrael

(hebr. Israel; etymologia słowa niepewna – oby El [Bóg] zwyciężał [jaśniał, panował] lub oby El [Bóg] walczył za nas; jid. Jisroel) – 1. nazwa jednego ze starożytnych ludów Bliskiego Wschodu, określanego także jako Bne(j) Israel(hebr., Synowie Izraela). Był on podzielony na 12 szczepów (Dwanaście Plemion Izraelskich), należących do grupy semickiej. Zamieszkiwał obszar Kanaanu, prawdopodobnie od ok. XIII w. p.n.e. (głównie w jego centralnej części), między imperiami Egiptu i Asyrii (później Babilonii). Według tradycji biblijnej, protoplastą I. był wnuk Abrahama, Jakub, który walczył z Bogiem i zwyciężył; dlatego Bóg powiedział mu: „odtąd nie będziesz się zwał Jakub, lecz Izrael, bo walczyłeś z Bogiem i z ludźmi, i zwyciężyłeś” (Rdz 32,29); od jego nowego imienia tradycja wywodzi nazwę I. W dokumentach pozabiblijnych pojawia się ona po raz pierwszy na steli faraona Merenptaha z 1223 p.n.e., jako nazwa narodu, a nie kraju. Początek formowania państwa I. (o ustroju monarchicznym), ze stolicą w Jerozolimie miał miejsce ok. 1000 p.n.e. Pierwszym jego królem był Saul, panujący od ok. 1026 do ok. 1004 p.n.e. Następnie, na tronie zasiadł Dawid, który rządził od ok. 1004 do 965 p.n.e. Początkowo sprawował władzę tylko nad Judą, a do rządów nad całym I. rościł pretensje Iszbaal, syn Saula. Ten cień rywalizacji między północą a południem widoczny był także w następnych stuleciach. I. pod rządami Dawida przekształcił się ze związku plemion w jednostkę geograficzno-polityczną, w której skład weszło m.in. wiele miast-państw kananejskich; Moab, Edom i Ammon płaciły daninę; podbite kraje i ludy zobowiązane były do lojalności wobec tego monarchy i pozostawały pod jego zarządem. I. zachował niepodległość tylko przez ok. 500 lat; od X w. p.n.e. był już podzielony na większe, obejmujące 10 plemion, Królestwo Północne, zw. Izraelem (Królestwem Izraela, Królestwem Efraima lub Domem Józefa; por. Efraim; Józef), które istniało w okresie od ok. 928 do 722/721 p.n.e., ze stolicą (od 1. poł. IX w. p.n.e.) w Samarii; oraz mniejsze – Królestwo Południowe, zwane Judą, istniejące od ok. 928 do 587/586 p.n.e.), ze stolicą w Jerozolimie. Ludność Królestwa Północnego oddalona od centrum religijnego, jakim była Jerozolima, z biegiem lat ulegała synkretyzmowi. Za czasów panowania Ozeasza, kiedy w Asyrii zasiadł na tronie Salmanassar V, w wielu krajach podległych temu mocarstwu wybuchł bunt. Żywe w I. stronnictwo antyasyryjskie zyskało dla swej sprawy króla, który odmówił Asyrii płacenia haraczu i podjął próbę związania się z Egiptem. Jednak pod naciskiem przeciwników takiej polityki, zmienił zdanie, by potem ponownie się wahać. Brak lojalności Ozeasza wobec króla asyryjskiego sprawił, że Salmanassar – w nieznanych bliżej okolicznościach – postanowił pojmać go i uwięzić (724 p.n.e.). Pomimo to, stronnictwo przeciwne polityce uległości wobec imperium asyryjskiego, skłaniające się ku porozumieniu z Egiptem, podjęło zbrojny opór. Broniono się w oblężonej przez wojska asyr. Samarii, oczekując daremnie pomocy ze strony Tyru lub Egiptu. Po 3 latach oblężenia, w pierwszym roku panowania Sargona II, nowego króla Asyrii (a według tradycji biblijnej, w ostatnim roku panowania Salmanassara V), Samaria padła (722/721 p.n.e.). I. został zniszczony, znaczna liczba ludności wymordowana, część zamożniejszych mieszkańców uprowadzona w niewolę do Asyrii i Medii (2 Krl 17,6; według kronik Sargona, deportowano wówczas prawie 30 tys. osób); na pozostałych przy życiu nałożono haracz i obowiązek składania danin. Wkrótce potem, tj. w 720 p.n.e. miał miejsce ostatni zryw powstańczy na ziemiach Królestwa Północnego przeciwko imperium asyryjskiemu. Jednak i on zakończył się klęską. Owe wydarzenia wyznaczyły kres istnieniu Izraela. Z resztki dawnego Królestwa Północnego utworzono prowincję asyryjską, Samarię (Samerina; z wcześniej zajętych ziem powstały już uprzednio prowincje: Gilead, Megiddo i Dor). W stolicy miał swą siedzibę gubernator asyryjski, który troszczył się o ład polityczny i wojskowy na podległych mu terytoriach, będąc bardzo tolerancyjnym w innych sprawach, i dopuszczając nawet rodzaj autonomii etnarchicznej. Na opustoszałe ziemie Asyryjczycy przesiedlali mieszkańców innych podbitych terytoriów (m.in. z Babilonii, Chamat), którzy – zachowując swe dotychczasowe kulty – przyjmowali wiarę w „miejscowego Boga”, tj. religię mojżeszową. Wraz ze sprowadzonymi jeszcze później osadnikami i resztkami miejscowej ludności izraelskiej stworzyli społeczność Samarytan. W tym okresie nazwy I. coraz częściej używano w odniesieniu do Królestwa Południowego, a króla judzkiego nazywano „królem Izraela”. Po zburzeniu Jerozolimy przez wojska chaldejskie w 587/586 p.n.e., Judejczycy uprowadzeni zostali do niewoli babilońskiej. Prorocy JeremiaszEzechiel określali owych uprowadzonych mianem „Izraela” (hebr. Israel) lub „Domu Izraela” (hebr. Be(j)t Israel). Jednak prorocy wcześniejsi od nich (AmosOzeasz) używali tej nazwy jedynie w odniesieniu do przyszłego narodu, mającego spełnić – zgodnie z wolą Bożąswe posłannictwo dziejowe. W takim sensie określenie „Izrael” stosowane było też przez innych proroków (Micheasz [używa także określenia „Jakub”], Jeremiasz); u Izajasza odnosi się ono do resztki narodu, ocalałej po nieszczęściach, skupionej wokół sanktuarium jerozolimskiego; stanowi też synonim Jerozolimy i Syjonu. Od powrotu z niewoli babilońskiej (ok. 538 p.n.e.), społeczność narodowo-religijną osiedloną na terytorium dawniejszego państwa judzkiego, rządzoną kolejno przez Persów, Greków i Rzymian nazywano „Judejczykami”, a ich kraj Judą (później Judeą); jednak w sensie religijnym używano w odniesieniu do niej nadal określenia „Izrael”. Żywa była wśród tej społeczności idea mesjańska, związana z zapowiedzią odrodzenia państwa i nastania szczęśliwych czasów panowania Mesjasza z rodu Dawida. Podobnie było także w następnych stuleciach. W diasporze społeczność żydowską także nazywano „Izraelem”, „ludem Izraela”, albo – jak np. w Polsce (w XVIII/XIX w.) Izraelitami. Określenia tego używali także sami Żydzi. 2. nazwa państwa żydowskiego (hebr. Medinat Israel = Państwo Izrael), utworzonego na obszarze Palestyny, kiedy – po wygaśnięciu mandatu – rząd brytyjski wycofał stamtąd swe wojska i administrację. 14 V 1948 żydowska Tymczasowa Rada Państwa proklamowała utworzenie Państwa Izrael. (Por. też: ali(j)ja la-Arec w: alij(j)a;Ben-Gurion Dawid; Ha-Tikwa; Izraelczycy; jiszuw; królowie Izraela; sabra; Szczątek Izraela; Szear Jaszuw)

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]