parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Hawdala

Hawdala

Hawdala (hebr., oddzielenie, rozróżnienie; jid. hawdołe, hawdoło) – 1. dzieło oddzielenia, którego dokonał Stwórca, rozdzielając światło od ciemności, niebo od wód i dzień od nocy (Rdz 1,4,6–7,14); 2. nazwa ceremonii i modlitwy, połączonej z błogosławieństwami (por. Błogosławieństwo świec), mająca symbolicznie oddzielać czas święty od świeckiego (sacrum od profanum), odprawiana i odmawiana na zakończenie szabatu (tj. przed zachodem słońca w sobotę) i świąt, bądź pomiędzy szabatem i następującym po nim świętem; przed odprawieniem h. nie wolno podjąć żadnej pracy, ani spożyć pierwszego poświątecznego posiłku. Wprowadzenie h., jako części kultu synagogalnego, tradycja przypisuje pierwszym członkom Wielkiego Zgromadzenia. Jest to w istocie jedna z najstarszych modlitw, które przytoczone są już w Talmudzie. Na pocz. naszej ery h. była odprawiana w domach, na koniec ostatniego posiłku w szabat. W wiekach średnich ostatecznie ustaliła się interpretacja znaczenia i kształt tej ceremonii. W judaizmie i kulturze żydowskiej to rozdzielenie czasu ma ogromne znaczenie. Wówczas bowiem – zgodnie z wierzeniami – Żydów opuszcza dusza dodatkowa. Następująca potem noc jest okresem, kiedy zbłąkane dusze powracają do Gehenny, a siły zła, demony (zwł. Lilit) są szczególnie aktywne i groźne. Według Sefer ha-Zohar, właśnie w tym czasie zmarli Józef, MojżeszDawid. Równocześnie jednak jest to czas wesela, gdyż Mesjasz ma przyjść właśnie po zakończeniu szabatu, stąd w noc po h. śpiewa się hymny (zmirot), opiewające Proroka Eliasza, a czasem także kobiety intonują pieśni o Miriam. Istotę h. oddaje błogosławieństwo chwalące Boga, który wprowadził oddzielenie sacrum od profanum, światła od ciemności, Izraela od innych ludów, siódmego dnia tygodnia od powszednich dni pracy (w wielu rytach poprzedza ono modlitwę końcową). Na ceremonię h., odprawianej na zakończenie szabatu, składają się zazwyczaj: 1. kid(d)usz, 2. błogosławieństwo przed wdychaniem wonności (kadzidło, a od XII w. najczęściej mirt bądź inne, w zależności od miejscowych tradycji; por. balsaminka), 3. błogosławieństwo dotyczące światła hawdalowej świecy oraz połączone z nim wyżej wspomniane błogosławieństwo, 4. oddzielenie, tj. modlitwa Hawdala. Porządek ten oddaje mnemotechniczne sformułowanie JaBNeH (Jajin = wino; Besamim = wonności; Nair = światło; Hawdala = oddzielenie). Podczas h., odprawianej między szabatem a świętami oraz po nich, i na zakończenie Jom Kipur, nie stosuje się wonności. Każdy z wymienionych elementów h. ma symboliczne znaczenie. Wino wiąże się z radością i świętowaniem oraz Bożym błogosławieństwem; rozpowszechniony był też zwyczaj rozlewania niewielkiej jego ilości dla przeciwdziałania złym mocom. Wonności miały ożywiać dusze ludzi w chwili, kiedy opuszcza ich dodatkowa dusza. Przed świętem następującym po szabacie było to zbędne, ze względu na radość, którą się nadal cieszono, a także w Jom Kipur (nawet jeśli święto to wypadało w szabat), gdyż wówczas Żydzi nie otrzymują duszy dodatkowej. Modlitwa (Hawdala), kończąca ceremonię h., składa się z siedmiu fragmentów tekstu biblijnego (Iz 12,2–3; Ps 3,9; 46,12; 84,13; 20,10; Est 8,16; Ps 116,13), nawiązujących do Bożego błogosławieństwa, opieki i dobrego losu (w rycie aszkenazyjskim w tym miejscu jest mowa o wybawieniu), stanowiących wstęp do błogosławieństwa. Po zakończeniu h. śpiewano też hymn Ha-Mawdil, wedle popularnego zwyczaju (minhag) – skrapiano palce winem i dotykano nimi powiek oraz kieszeni, dla uzyskania powodzenia, co miało być nawiązaniem do wersu Psalmu 19,9: „nakazy Pana słuszne – radują serce, przykazanie Pana jaśnieje i oświeca oczy”. Natomiast wypicie wody przed kiduszem h. – według powszechnego przekonania – mogło stać się przyczyną nieszczęścia, ale świeżo zaczerpnięta po nim woda – miała leczyć choroby. W szabat, podczas Chanuki lampę chanukową w synagodze zapalano przed recytacją H., natomiast w domach kolejność ceremonii była odwrotna. W większości synagog i domów modlitwy odprawiano h. podczas wieczornych modłów (maariw), aby zapewnić powodzenie tym członkom społeczności, którzy nie odprawią tej ceremonii w domu.

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]