musar

musar

(hebr.; jid. muser) – 1. w języku hebrajskim biblijnie słowo to oznaczało „karę”, „chłostę”, a także „pouczanie, jak dobrze postępować”; później zaczęto je odnosić do „moralności”, „etyki”, „pouczenia moralnego” (w sensie religijnym) itp.,; jego zakres semantyczny był związany z praktyką życiową, a nie z teoretycznymi rozważaniami, zwłaszcza w rozumieniu etyki, jako gałęzi nauk filozoficznych. Bardziej mieściło się w nim praktyczne pouczenie o charakterze homiletycznym niż systematyczny wykład. Literatura związana z m. chętnie posiłkowała się hagadycznymi interpretacjami, przede wszystkim poprzez przypisywanie biblijnym i talmud.ycznym postaciom cnót, które chciano podkreślić. Temu rodzajowi nauczania w Talmudzie został poświęcony całkowicie tylko traktat Pirke(j) Awot (PA), składający się z maksym moralnych. Dopiero w średniowieczu literatura m. rozwinęła się w osobną gałąź piśmiennictwa. Jeszcze wprowadzenie do PA, autorstwa Majmonidesa, było wykładem etyki Arystotelesa, a nie przykładem literatury m. Klasycznym jej dziełem było Mesil(l)at jeszarim (hebr., Ścieżka uczciwości [prawości]) M.Ch. Luzzatto oraz – także bardzo popularne – Cheszbon ha-nefesz (hebr., Rachunek sumienia) M.M. Lefina Satanowera. 2. ruch religijny o charakterze pietystycznym, zainicjowany przez I. Lipkina. Był on odpowiedzią na kryzys ortodoksyjnego judaizmu, wynikający zarówno z presji haskali, jak i z chasydzkiej kontestacji religijności, opartej wyłącznie na studiowaniu Prawa oraz jego rygorystycznym przestrzeganiu przez misnagdów. W przeciwieństwie do tego ostatniego, nie umniejszał on roli studiów talmudycznych i związanego z nimi intelektualizmu, lecz dodatkowo kładł nacisk na emocjonalny i duchowy charakter ich podejmowania, a przez to – i na moralny wymiar judaizmu. Powiązany był z tym program samodoskonalenia się, zachowania czystości umysłu i intencji, opierający się na poznaniu samego siebie. Przestrzeganie norm rytualnych zyskiwało wymiar etyczny, widziany przez pryzmat realizacji woli Stwórcy. Początkiem ruchu było założenie przez Lipkina sztybla musarystycznego (jid., muser sztybł) w Wilnie w 1842, w którym w szabat mieli gromadzić się kupcy, by snuć moralne refleksje. Jednak inicjatywa ta nie zyskała większego zainteresowania. Wówczas Lipkin i związany z nim krąg osób (m.in. I. ben M. Blaser) zwrócili uwagę na środowiska jesziw, uznając je za drogę wszczepienia idei odnowy moralnej w szerokie kręgi społeczności żydowskiej. Choć początkowo spotykali się z opozycją przedstawicieli tradycyjnej nauki rabinicznej, to z czasem głoszone przez nich idee uzyskały wielki wpływ na czołowe akademie talmudyczne, zwłaszcza na Litwie (jesziwa w Mirze; jesziwa w Słobodce; jjesziwa w Telcu; oraz jesziwa w Kielmach). Do programu ich nauczania, obejmującego studiowanie Talmudu i pism rab., została dodana praktyka lektury literatury m. przez pół godziny dziennie. Dla pogłębienia refleksji moralnych, czytano ją po zmierzchu, na głos, stosując specyficzną modulację. Wśród przewodników duchowych jesziwy pojawił się maszgi’ach (hebr., nadzorca), który regularnie odbywał ze studentami pogadanki na tematy etyczne oraz nadzorował ich prawidłowy rozwój intelektualno-moralny. Słuchacze prowadzili dzienniki, w których notowali swe przeżycia związane z m., a praktyka ta miała przede wszystkim służyć ich samodzielnej pracy nad rozwojem duchowo-moralnym. Maksymalistycznym ruchem w ramach m. był Be(j)t Josef, zainicjowany przez J.J. Hurwica, twórcę jesziwy w Nowogródku (por.: asiri kojdesz; berze; protim; waad). Elementy m. także współcześnie wchodzą w skład programu nauczania we wszystkich jesziwach, wywodzących się z klimatu duchowego uczelni litewskich. (Por. też: kolel; Mosze Icchak ha-Darszan; musar-szmuesn)