parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

prorok

prorok

(hebr. nawi, wcześniej nazywany choze, roe = widzący, oglądający, isz ha-Elohim = mąż Boży; jid. nowi) – osoba głosząca posłannictwo Boże (herold Boży), pośrednicząca między Bogiem a ludem; kaznodzieja wygłaszający wyrocznie i mowy, którego życie było świadectwem Bożego wyboru, który też miewał widzenia, a czasem czynił cuda; często występował przeciwko wykroczeniom władców albo ludu wobec zasad wiary, walczył o czystość religijną, sprawiedliwość Bożą; był sumieniem Izraela, a jego przepowiednie sprawdzały się. P. reprezentowali charyzmatyczną tradycję związku plemiennego, ale – kiedy ustaliła się monarchia – w większości byli jej przychylni. Zachowali jednak prawo krytykowania królów, piętnowania i napominania ich w świetle Przymierza z Bogiem i nadanego Izraelowi przez Niego Prawa. Odgrywali ważną rolę w życiu politycznym kraju; często w imieniu Pana wyznaczali nowych przywódców, nie akceptując zasady sukcesji dynastycznej. Krytykowali idolatrię, brak moralności, korupcję. Wielokrotnie towarzyszyli armiom Izraela w bojach, zachęcali królów do podejmowania wojen w sprawach narodu. P. bywali ludzie, pochodzący z rozmaitych klas społecznych ( Izajasz wywodził się z rodu arystokratycznego, Jeremiasz i Ezechiel – z kapłańskiego, a np. Amos – z ludu). Pierwszym p. z powołania Bożego, o którym jest mowa w Biblii był Abraham (Rdz 20,7); następnym, a zarazem największym, z którym Bóg bezpośrednio rozmawiał był Mojżesz (Pwt 34,10). Także siedemdziesięciu „starszych” w epoce Mojżesza dostąpiło łaski proroczego widzenia (Lb 11, 25), podobnie jak Aaron i Miriam (Lb 12, 2,6-8). Największymi p. w epoce Sędziów (ok. 1. poł. XII w. p.n.e. – poł. XI w. p.n.e.) byli: Debora, Gedeon z Ofry i Samuel. Ostatni z wymienionych żył w czasie, gdy dobiegała już końca owa epoka i zaczynała się następna, tj. królewska (czasy panowania Saula, Dawida i Salomona; od ok. 1030 do 931 p.n.e.). Za czasów Samuela coraz liczniej zaczęli pojawiać się p., nazywani niekiedy „synami proroków” (hebr. bne(j) ha-newiim). W IX w. p.n.e. tworzyli liczne bractwa (zrzeszenia), żyjąc we wspólnotach, przeważnie w pobliżu sanktuariów rel., w surowych warunkach, utrzymując się z pracy własnych rąk. Pod wpływem muzyki i tańca wprowadzali się często w stany ekstatyczne. Ośrodki takie istniały w Betel, Jerychu i w Gilgal. Niektórzy p. ( Eliasz z Tiszbe, Elizeusz) zdobyli wielkie uznanie i szacunek. Jednak coraz częściej ich działalność traktowano jak rodzaj zajęcia, zawód. Coraz liczniej występowali p. instytucjonalni, tj. dworscy, funkcjonujący jak urzędnicy królewscy, głoszący swe wyrocznie w murach świątyni (często byli nimi kapłani, posługujący się w odczytywaniu bożych wyroczni przedmiotami [por. efod; urim we-tum(m)im]), poprzez których królowie „radzili się Pana” [np. Natan; Gad; Achiasz Szilonita; Szemajasz; Chananiasz Widzący; Azariasz; lewita Jachazjel, syn Zachariasza]). P., zwani „pisarzami” (hebr. sof(e)rim), których wypowiedzi zachowały się do czasów współczesnych, pojawiają się od połowy VIII do około połowy V w. p.n.e.; pierwszym z nich był Amos, a ostatnim Malachiasz (wypowiedzi innych p. przetrwały w tradycji ustnej i zostały spisane później). Owe 300 lat to okres wielkich przemian w staroż. świecie; czas narodzin i upadku imperiów asyryjskiego, babilońskiego i perskiego; upadku Królestwa Północnego (722/721 p.n.e.) i Królestwa Południowego, wraz ze zniszczeniem Pierwszej Świątyni Jerozolimskiej (586 p.n.e.), niewolą babilońską i powrotem wygnańców do kraju. Na wygnaniu oraz po powrocie do Judei p. sprowadzili profetyzm do jego pierwotnej formy, ponownie stając się charyzmatycznymi mężami Bożymi, wysłannikami Pana, powołanymi do swej misji, nieraz wbrew własnej woli. Pełnili rolę wielkich wizjonerów, strażników czystości religijnej, objawiających ludowi wolę Bożą, często narażając się na nienawiść i prześladowania. Instytucja p. upadła w okresie panowania Persów (za Artakserksesa II Mnemona [V/IV w. p.n.e.]). Część ich zadań przejęli arcykapłani, posiadający czasem dar proroczego widzenia lub przypisujący sobie łaskę posłannictwa Bożego (m.in. Jaddua; król i arcykapłan, Jan Hyrkan I; także z kręgu esseńczyków wywodziło się wielu ludzi uważających się za p.). Jednak prawie wszyscy uczeni żyd. są zgodni, że czas p. skończył się wraz z zamknięciem kanonu BH, w okresie działalności Ezdrasza. W dziejach Żydów pojawiali się też fałszywi p., przemawiający w imieniu Boga, mimo iż nie zostali przez Niego powołani. Czynili to z rozmaitych pobudek – chęci zdobycia sławy, zyskania przychylności władcy, powodzenia materialnego; albo też przyjmowali osobiste doznania i przywidzenia za Boskie objawienia. W BH zawarto sformułowania odnoszące się do kryteriów, pozwalających odróżnić „prawdziwego” p. od „fałszywego”; należały do nich m.in.: prawowierność jego nauki, spełnianie się przepowiedni oraz zapowiedzianych cudów, a przede wszystkim – wierność JHWH. Jednak zdania uczonych żydowskich na temat proroczego powołania były podzielone; np. Jehuda ha-Lewi uważał, że p. mógł się wywodzić jedynie spośród narodu wybranego, a Erec Israel mógł stanowić jedyne miejsce działalności proroczej; inni twierdzili, że tylko Boży wybór decydował o kwalifikacji proroczej albo szczególne predyspozycje moralne i duchowe człowieka; jeszcze inni, np. Majmonides, że wszystkie te czynniki razem wzięte. Do czasów współczesnych przetrwały mowy i wyrocznie p. izraelskich, gromadzone przez wieki w postaci tradycji ustnej i pisanej, zebrane później i zredagowane w zbiór ksiąg biblijnych, zw. Księgami Prorockimi. W zależności od objętości poszczególnych ksiąg, p. podzielono na grupę P. Większych (Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel) i Dwunastu P. Mniejszych ( Ozeasz, Joel, Amos, Obadiasz, Jonasz, Micheasz, Nachum, Habakuk, Sofoniasz, Aggeusz, Zachariasz, Malachiasz). Zaś ze względu na czas powstawania owych ksiąg – na P. Wcześniejszych (Pierwszych, Dawniejszych; hebr. Newiim Riszonim; księgi: Jozuego, Sędziów, 1 i 2 Samuela, 1 i 2 Królewska), opowiadające m.in. o działalności najstarszych p. i zawierające wiele biograficznych szczegółów z ich życia oraz P. Późniejszych (Ostatnich; hebr. Newiim Acharonim), pośród których znajdują się księgi wspomnianych trzech P. Większych i Dwunastu P. Mniejszych. (Zob. też: Achab; Asaf; Balaam; Baruch; Binjan ha-Bajt; Coref Joszua Heszel ben Josef; Han(n)a; Jechiel Michael ze Złoczowa; Natan z Gazy; Tamar; Wielkie Zgromadzenie)

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]