tan(n)aici
tan(n)aici
(hebr. tan(n)aim, od aram. tan(n)a = nauczać; jid. tanojim) – określenie stosowane dla pięciu (lub sześciu) generacji uczonych i nauczycieli Tory, działających od ok. 20 do ok. 200 n.e., począwszy od uczniów Hillela I i Szammaja, aż do Jehudy ha-Nasiego i jego współczesnych, od których pochodzą różne wypowiedzi, znajdujące się w Misznie i Barajcie. Pośród najstarszych najważniejszymi byli: Gamaliel I i Jochanan ben Zak(k)aj. Zadaniem t., działających po upadku Drugiej Świątyni Jerozolimskiej (70 n.e.), było ocalenie i zachowanie religii poprzez kontynuowanie studiów nad Prawem, a także przez uporządkowanie i systematyzację całej dotychczasowej spuścizny literackiej. Zgodnie z tradycją, pod koniec oblężenia Jerozolimy Jochanan ben Zakaj uzyskał od Wespazjana zgodę na założenie akademii talmudycznej w Jawne (akademia w Jawne), które wkrótce stało się ośrodkiem religijnym, kulturalnym i politycznym. Drugim takim centrum była Lydda, trzecim – Seforis. Uczeni skupieni w akademii wokół Jochanana, utworzyli sanhedryn, wzorowany na dawnym Sanhedrynie Wielkim. Miał on decydujący autorytet w kwestiach teoretycznych; jego głównym celem było zachowanie jedności judaizmu oraz utrzymanie w rękach Żydów sądownictwa, by ograniczyć w ten sposób do minimum ingerencję Rzymian w wewnętrzne sprawy żydowskie. Tak więc po upadku Świątyni duchowymi i politycznymi przywódcami narodu stali się uczeni, którzy rozpoczęli dzieło kodyfikacji i systematyzacji ksiąg świętych; ustanowili kanon Biblii Hebrajskiej, ustalając obowiązujące teksty ksiąg świętych i odrzucając księgi apokryficzne (apokryfy i pseudoepigrafy). Zapoczątkowali też prace nad systematyzacją Prawa Ustnego. Część t., zaliczanych do drugiej i trzeciej generacji (Gamaliel II, Eleazar ben Azaria, Eliezer ben Hyrkanos, Jehoszua ben Chananja, Akiwa, Iszmael ben Elisza), była świadkami, a zarazem uczestnikami powstania Bar Kochby (132-135 n.e.). Wskutek represji, które nastąpiły po jego upadku, tysiące Żydów zginęły lub trafiły do niewoli; wśród nich było wielu uczonych. Rzymianie surowo zakazali Żydom studiowania Tory, upatrując w niej źródło siły ludu w walce o niezawisłość. T. zmuszeni byli odtąd żyć w rozproszeniu i ukryciu. Mimo prześladowań, nie zaprzestali jednak nauczania, choć nawet za przechowywanie zwojów Tory groziła kara śmierci. Obawiano się, że w tych warunkach dorobek poprzednich pokoleń ulegnie całkowitemu zniszczeniu i popadnie w niepamięć. Kiedy więc tylko nieco zelżały represje, zwołano synod wszystkich pozostałych przy życiu uczonych. Pierwsze takie zgromadzenie odbyło się ok. 140-145 n.e. w Usza (Dolna Galilea). Uczestniczący w nim t. rozesłali posłańców z wieścią, że każdy kto się wcześniej uczył może do Usza przybyć i nauczać, a ci którzy dotychczas nie uczyli się, mogą tu podjąć studia. Wielu uczonych i uczniów przybyło na to wezwanie. Nowy ośrodek nauki, jakim początkowo było Usza, a następnie Seforis i Tyberiada, zastąpił dawne centrum religijne w Jawne. Tu też przeniósł swą siedzibę Sanhedryn. W tym nowym odrodzeniu narodowym wiodącą rolę odegrali uczniowie Rabiego Akiwy (Szymon bar Jochaj, Jose ben Chalafta i Meir, studiujący także u rabiego Iszmaela), którzy wraz z rabim Szymonem ben Gamalielem II i Jehudą bar Ilajem objęli swą działalnością cały kraj, zakładając w wielu miejscowościach szkoły religijnej o charakterze elementarnym. Kontynuowano też wcześniej podjęte prace, związane z gromadzeniem i porządkowaniem tradycji ustnej. Kierownik każdej uczelni mógł wybrać z bogatej tradycji najbardziej odpowiadającą mu wersję interpretacji Prawa; czasem dodawał do niej własne opinie i przemyślenia. W ten sposób powstało wiele wersji Miszny. Naukę Prawa kontynuowali t. również w diasporze; znaczna ich grupa działała w Babilonii (szkoły w Huzal i Nisibis). Większość z nich jednak wkrótce po złagodzeniu rzymskich represji powróciła do kraju i tylko nieliczni pozostali na emigracji. Część znalazła dla siebie oparcie w akademiach Sury i Pumbedity. Ich prace miały charakter podobny do tych, które prowadzono w Palestynie. Celem ich było zachowanie i utrwalenie wielowiekowej tradycji poprzednich pokoleń. Za jedną z ważniejszych postaci wśród t. ostatnich dwóch pokoleń uchodzi Jehuda ha-Nasi (II/III w.), uważany za głównego kodyfikatora Miszny. Po ukończeniu prac związanych z jej redakcją uczeni przystąpili do systematyzacji tej części tradycji ustnej, która do niej nie weszła. Dziełem ich była ostateczna redakcja Tosefty. Do dorobku t. zalicza się także Barajtę i wiele midraszy; np. Mechiltę, Sifra, Sifre(j). W III i IV w., tj. w okresie postmisznaickim prace t. kontynuowali uczeni zw. amoraitami. Zasługi t. nie ograniczają się tylko do ocalenia i utrwalenia tradycji ustnej judaizmu. Działalność ich miała także ogromne znaczenie dla ogólnego rozwoju kultury społeczności żydowskiej; w tym szczególnie nauki i kultu synagogalnego. Ich dziełem było również stworzenie systemu edukacji elementarnej, poprzez założenie sieci publicznych szkół religijnych oraz wprowadzenie obowiązku szkolnego, a także obowiązku utrzymywania przez gminy nauczycieli, jak również dbania o edukację sierot i dzieci pozostających bez opieki. (Zob. też: ab(b)a; Akwila; Brurija; Chij(j)a ben Raba; Elisza ben Awuja; Eleazar ben Jose ben Chalafta; Jochanan [Jochanan ben Nuri; Jochanan ha-Sandlar]; Natan; Pinchas ben Jair; saboraici; Szymon ben Az(z)aj; Szymon ben Gamaliel I; Tarfon; oraz: Albeck Henoch; Albeck Szalom; Dziesięciu Męczenników; Rabinowicz Aleksander Zyskind; Seder ha-dorot; Sifre(j) Zuta; Sifte(j) jeszenim; Weiss Abraham)
