parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1913 Warszawa – 1943 tamże) – bohater powstania w getcie warszawskim. Jego rodzice byli pedagogami, związanymi z Bundem (matka Maria [Mirjam], z domu Salomon w okresie międzywojennym była dyrektorem szabasówki, przewodniczą Zarządu Głównego Związku Żydowskich Nauczycieli Szkół Powszechnych; działalność samopomocową wśród nauczycieli kontynuowała także później, w getcie warszawskim). K. od młodości związany z bundowskim środowiskiem, był członkiem i instruktorem organizacji Cukunft oraz działał w klubie sportowym Morgensztern. Dyplom inżyniera uzyskał na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej (1939). Brał udział w obronie stolicy we wrześniu 1939 w szeregach Robotniczej Brygady Obrony Warszawy (por. kampania wrześniowa). W konspiracji zasłużył się przede wszystkim jako łącznik z tzw. stroną aryjską; współpracował z A. Wilnerem; uczestniczył w akcji zakupu broni i przerzucania jej do getta. Dzięki kontaktom z AK, w grudniu 1942 rozpoczął szkolenie wojskowe, m.in. dotyczyło ono produkcji materiałów wybuchowych. Dzięki temu oraz zorganizowanemu przez siebie w lutym 1943 przerzutowi surowców, utworzył w getcie konspiracyjną wytwórnię granatów i butelek zapalających. Został wydany przez Polaka, u którego mieszkał po „aryjskiej stronie”. Uciekł z transportu do Treblinki i powrócił do getta. Poległ w drugim dniu powstania w getcie na terenie szopu szczotkarzy. Stał się postacią symboliczną, zarówno żydowskiego ruchu oporu, jak zwłaszcza egzemplifikacją jego współpracy z polskim podziemiem. Z rozkazu Naczelnego Wodza, gen. Kazimierza Sosnkowskiego, 18 II 1944 został odznaczony pośmiertnie krzyżem Virtuti Militari. (Data ta, przypadająca przeszło rok po chrzcie bojowym ŻOB w samoobronie styczniowej, często podawana jest mylnie).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.