parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

kampania wrześniowa (1939)

kampania wrześniowa (1939)

Od poł. lat 30. XX w. zaniepokojenie ludności żydowskiej potęgowały wydarzenia w Niemczech (por. aryjskie paragrafy; Noc Kryształowa; norymberskie ustawy; Zbąszyń) oraz wzbierająca w kraju fala antysemityzmu (por. bojkot antyżydowski; getto ławkowe; pogrom w Przytyku; numerus clausus; numerus nullus), a także trudności w poszukiwaniu dróg ucieczki przed zagrożeniem (konferencja w Evian-les-Bains; Żydowski Komitet do Spraw Kolonizacji) oraz doświadczenia podejmowanych akcji społecznych (por.: bojkot antyhitlerowski; Komitety Pomocy Uchodźcom z Niemiec w Polsce). W okresie bezpośrednio poprzedzającym wybuch wojny nastąpiło wyraźne odprężenie w stosunkach polsko-żydowskich. Do zbiórek społecznych na cele obronności włączyły się wszystkie odłamy ludności żydowskiej (od Agudat ha-Rabanim be-Polin, po komunistów żydowskich w komunach więziennych). Podobnie rzecz się miała z budową umocnień (kopanie rowów przeciwlotniczych itp.). Od końca sierpnia 1939 większość żydowskich organizacji wydawała patriotyczne odezwy i deklarowała pełne zaangażowania w obronę państwa; Agudat ha-Rabanim nakazał odprawianie codziennych nabożeństw w intencji pomyślności Rzeczypospolitej; parlamentarne Koło Żydowskie wezwało do tworzenia Komitetów do spraw Obrony Rzeczypospolitej. Wyrazy poparcia płynęły także z zagranicy (m.in. 24 VIII 1939 XXI Światowy Kongres Syjonistyczny w Genewie przyjął deklarację solidarności z Polską, a W. Żabotyński, kierujący ruchem rewizjonistów, przesłał podobny w treści telegram do Prezydenta RP). Na ostatniej, nadzwyczajnej sesji sejmu i senatu V kadencji (2 IX 1939) prez. Koła Żydowskiego wygłosił oświadczenie o bezwarunkowym oddaniu się ludności żydowskiej do dyspozycji Naczelnego Dowództwa i gotowości do poniesienia wszelkich ofiar. W pierwszych dniach wojny większość organizacji żydowskiej wydała deklaracje patriotyczne. 1 IX 1939 przy warszawskiej Gminie powstał Komitet Społeczny dla Spraw Związanych z Obroną Państwa, który swą działalnością miał objąć wszystkie dziedziny obrony cywilnej. W jego skład weszli przedstawiciele wszystkich ugrupowań żydowskich, poza lewicowymi. Przestał on istnieć (6/7 września), gdy na wezwanie pułkownika Romana Umiastowskiego większość członków Komitetu opuściła Warszawę. Potem reprezentację Żydów warszawskich stanowił Żydowski Komitet Obywatelski, tworzony od ok. 11 września, a zalegalizowany 13 września 1939. 14 września powstała Komisja Koordynacyjna Żydowskich Instytucji Społecznych przy Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej, która miała nieść pomoc ofiarom nalotów i licznym uchodźcom, korzystając z pomocy Jointu oraz Stołecznego Komitetu Samopomocy Społecznej. Inicjatywa ta była zaczątkiem Żydowskiej Samopomocy Społecznej. Działacze Bundu zorganizowali własny, Żydowski Komitet Robotniczy Samopomocy Społecznej. W warszawskiej dzielnicy żydowskiej, tak jak i w całym mieście, działały cywilne komitety domowe obrony przeciwlotniczej, które miały się stać zaczątkiem późniejszych komitetów domowychgetcie warszawskim. Podczas k.w. liczne były objawy ocieplenia w stosunkach polsko-żydowskich, które uległy gwałtownemu pogorszeniu po wkroczeniu Niemców (częściowo także z ich inspiracji). W WP formalnie panowało równouprawnienie, ale zarządzenia wewnętrzne faktycznie wprowadzały numerus nullus w lotnictwie, marynarce, w wojskach pancernych oraz w załogach składnic broni i amunicji. Większość Żydów służyła w piechocie (ok. 74%) i artylerii (ok. 14%). Nieliczni byli członkami zawodowego korpusu oficerskiego. W k.w. wziął udział tylko jeden generał pochodzenia żydowskiego (B.S. Mond). Według trudnych do zweryfikowania danych, w szeregach WP w 1939 walczyło 100 tys. Żydów (tj. ok. 10% zmobilizowanej armii). W wojnie obronnej z Niemcami poniosło śmierć ok. 7 tys. z nich (tj. przeszło 10% strat; według in. wersji – prawdopodobnie mocno przesadzonej – 32 tys.), a 20 tys. odniosło rany. Ludność żydowska brała też udział w obronie cywilnej kraju (w tym Żydzi licznie zgłaszali się do Robotniczej Brygady Obrony Warszawy). Ok. 60 tys. Żydów dostało się do niewoli. Byli oni oddzielani od Polaków i tylko wyjątkowo w oflagu uniemożliwiał to sprzeciw towarzyszy broni. Kilkuset jeńców żydowskich zostało zamordowanych przez Niemców na Lubelszczyźnie, po zwolnieniu ich z niewoli w lutym i marcu 1940 (przyjęcia ich odmówiły władze sowieckie). Ok. 3 tys. żydowskich żołnierzy trafiło do obozów pracy („jenieckiego” w Lublinie oraz do „zwykłych” obozów w Poniatowej i w Trawnikach). Zostali oni zamordowani w czasie Akcji Erntefest. Większość pozostałych zwolniono z niewoli. Trafili potem do gett oraz zostali zamordowani w czasie Holokaustu. Część z nich wzięła udział w organizowaniu zbrojnego ruchu oporu (por. Żydowski Związek Wojskowy). Tylko ok. 300 szeregowych i oficerów Żydów przeżyło wojnę w niem. niewoli. W wyniku agresji Związku Radzieckiego na Polskę, do niewoli sowieckiej dostało się ok. 20 tys. Żydów. Zdecydowana większość z nich została zwolniona, a część zesłano do obozów pracy na dalekiej Północy. Wśród oficerów, którzy trafili do obozów, a następnie zostali zamordowani w Katyniu, Charkowie i w Miednoje, była również spora grupa Żydów (według różnych szacunków, od ponad 150 do ok. 700 osób).

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]