Jesziwa Mędrców Lublina

Jesziwa Mędrców Lublina

(hebr. Jesziwat Chachme(j) Lublin; jid., Jeszywas Chachmej Lublin) – ciesząca się światową sławą uczelnia talmudyczna w Lublinie, założona przez Meira Szapirę, mająca kontynuować tradycje lubelskiej jesziwy Sz. Szachny, która w 1567 otrzymała przywilej króla Zygmunta II Augusta, stawiający ją na równi z ówczesnymi akademiami. Ideę utworzenia wyższej ortodoksyjnej uczelni Szapira przedstawił na światowym kongresie Żydów ortodoksyjnych w Wiedniu w 1923. Pomysł ten spotkał się z akceptacją i poparciem. Plac na budowę J.M.L. przy ul. Lubartowskiej ofiarował lubelski przemysłowiec, Samuel Eichenbaum. Kamień węgielny został położony 22 V 1924. Okazały, pięciopiętrowy gmach uczelni, otoczony zadbanym ogrodem, oddano do użytku 24 VI 1930. Na uroczystość tę zjechały tłumy, w tym wiele wybitnych osobistości świata żydowskiego (zadbano nawet o lepszą komunikację, poprzez zwiększenie liczby pociągów do Lublina oraz zwiększenie liczby autobusów komunikacji miejskiej). J.M.L. zapewniała lepsze warunki studiowania niż tradycyje uczelnie talmudyczne, co miało być dodatkowym magnesem dla synów zamożnych rodzin. Najwyższą władzę uczelni stanowiło Kolegium Rabinów, skupiające najwybitniejszych przedstawicieli nauki talmudycznej w kraju; ze swego grona wybierało ono rektora (został nim M. Szapira). Zarządem uczelni zajmowała się Rada Administracyjna, do której obowiązków należało też zdobywanie środków na utrzymanie szkoły. W założeniu, J.M.L. miała skupiać najbardziej utalentowaną młodzież i stać się światowym ośrodkiem nauki talmudycznej, a równocześnie – jednym ze środków powstrzymania procesów sekularyzacyjnych w kulturze żydowskiej. Uczelnia nawiązywała do najlepszych tradycji żydostwa polskiego, opartych na powiązaniu racjonalnej ścisłości litewskich uczelni talmudycznych z mistycznym zapałem i intuicją chasydów. Studia w niej opierały się na metodzie wyłaniania idei przewodniej analizowanego tekstu. Biblioteka J.M.L., według zamierzeń Szapiry, miała się stać główną książnicą rabiniczną na świecie. Starsi studenci podjęli pracę nad przygotowaniem encyklopedii talmudycznej. Uczelnia powstała dzięki składkom, zbieranym m.in. przez Szapirę w kraju i za granicą (w tym w Stanach Zjednoczonych). Wobec braku poparcia finansowego ze strony państwa (czasem tylko uzyskiwano środki na dofinansowanie działalności szkoły, np. w postaci zapomóg), w wielu ośrodkach powstawały oddziały Snif Jeszywas Chachmej Lublin, tj. stowarzyszenia wspierające J.M.L. Po śmierci założyciela lubel. uczelni (27 X 1933), w 1934 ukazała się książka poświęcona jego dziełu: Szlakiem nauki talmudycznej: wiedza judaistyczna a wyższa uczelnia talmudyczna w Lublinie, autorstwa H. Seidmana. Po śmierci Szapiry doszło też do nieporozumień, związanych z sukcesją po nim w kierowaniu szkołą, w które także zaangażowali się studenci; dochodziło do kompromitujących incydentów i do interwencji policji; społeczność akademicka podzieliła się. Kierownictwo szkołą (początkowo tymczasowo, a od pocz. 1935 – jako rektor) objął Szloma Ajger. Trwający konflikt doprowadził do czasowego zamknięcia uczelni (od poł. lutego do końca kwietnia 1935) i ogłoszenia nowego naboru studentów (dokonano przy tym ich weryfikacji), wpłynął także na obniżenie prestiżu J.M.L. Pierwszych 50 absolwentów uczelni otrzymało dyplomy w lutym 1934. Po wybuchu wojny, 18 XI 1939 Niemcy zajęli budynek na potrzeby wojskowe; zorganizowano w nim szpital. Wyposażenie uczelni zostało zdewastowane i rozgrabione, a zbiory biblioteczne (w tym wiele cennych, starych rękopisów) spalone oraz skazane na zniszczenie (poprzez umieszczenie ich w zawilgoconych piwnicach). Część z nich (22 tys. tomów dzieł nauk. i 10 tys. tomów czasop.) trafiła potem do lubel. Staatsbibliothek, którą Niemcy zaczęli tworzyć w lipcu 1940. Dalsze losy zbiorów J.M.L. nie są znane (ze szczątkowych informacji wynika, że jakaś ich część trafiła do zbiorów [Wojewódzkiego?] Komitetu Żydowskiego). W ocalałym z pożogi wojennej budynku J.M.L. mieści się Akademia Medyczna. (Zob. też Friedman(n) Mosze z Krakowa)