parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

tojf gewałt

tojf gewałt

(jid., gwałt chrztu) – określenie oddające żydowskie stanowisko wobec wymuszonej konwersji na chrześcijaństwo, niezależnie od środka nacisku (zagrożenie życia, przemoc fizyczna, nacisk psychiczny, utrata pozycji społecznej bądź dochodów, wygnanie z kraju itp.). W średniowieczu i w późniejszych wiekach pociągała ona za sobą niemożność powrotu do judaizmu, gdyż krok taki był pojmowany jako herezja i ścigany przez inkwizycję (por. marrani). Mimo wszystko, w społeczności żydowskiej bardzo liczne były przykłady heroicznych postaw wobec nacisków „pseudomisjonarskich” w duchu Kid(d)usz ha-Szem. Stosowanie t.g. wynikało nie tyle z przyczyn teologiczno-doktrynalnych, ile z uprzedzeń antyżydowskich i obecnych w chrześcijaństwie wątków antyjudaizmu. Nakładały się na nie wyobrażenia ludowe, według których np. osoba „nawracająca” Żyda, „automatycznie” zyskiwała nagrodę wieczną. Praktyka wymuszania na Żydach chrztu pojawiła się wraz z zajęciem przez chrześcijaństwo pozycji religii panującej w Cesarstwie Rzymskim. Sytuacja Żydów uległa szczególnemu pogorszeniu w VII w., kiedy to panujący zakazali praktykowania judaizmu w Cesarstwie Bizantyńskim (614), w państwie Wizygotów na Półwyspie Pirenejskim (616), w Galii (626) i Lombardii (661). Od tego czasu Europa była widownią wielu kampanii przynoszących wymuszone chrzty (m.in. w okresie I wyprawy krzyżowej). Równocześnie brak dobrowolności przy przyjmowaniu sakramentu uwłaczał jego godności. Jednak choć II Sobór ekumeniczny w Nicei (787) nakazywał przestrzeganie zasady dobrowolności chrztu, to w późniejszym okresie cesarze bizantyńscy kilkakrotnie wydawali edykty o przymusie jego stosowania. W kościele katolickim, generalnie od panowania papieża Grzegorza I Wielkiego (590-604) papieże podkreślali, że chrzest powinien być dobrowolny. Jednak stosowanie t.g. nie było obwarowane karami kanonicznymi, a samo pojęcie „przymusu” – zdefiniowane w sposób ostateczny. Szczególną formą t.g. było udzielanie chrztu dzieciom (najczęściej po ich uprowadzeniu), wbrew woli ich rodziców. Papieże wielokrotnie wydawali kategoryczne zakazy tego typu praktyk (m.in.: Innocenty IV w 1246; edykt Świętego Oficjum wydany w Awinionie w 1776, na polecenie Piusa VI). Jednak papież Benedykt XIV w 1747 wydał bullę przyznającą dzieciom, które ukończyły siedem lat, prawo decyzji w sprawie zmiany religii. W praktyce, sankcjonowała ona wypadki konwersji w wyniku porwania. Takie „nawrócenia” w monarchii habsburskiej akceptował patent cesarzowej Marii Teresy z 1775 oraz praktyka władz w Królestwie Polskim w 1. poł. XIX w. Na ziemiach wcielonych do Cesarstwa Rosyjskiego wymuszano je zwłaszcza wobec kantonistów. W Polsce przedrozbiorowej, według wszelkiego prawdopodobieństwa, t.g. wobec dziewcząt żydowskich stosował zakon żeński Mariae Vitae (powstały w 1737) w Wilnie. W 1783 biskup wileński, Ignacy J. Massalski, wydał list pasterski, przestrzegający księży przed chrzczeniem dzieci żydowskich bez wiedzy rodziców. Tenże hierarcha kościoła katolickiego, związany z nurtem oświeceniowym, przyczynił się także do kasaty wspomnianego zakonu mariawitek. Niemniej, nawet po czasach oświecenia, wybuchały skandale związane z chrzczeniem dzieci żydowskich, z których bodaj najgłośniejsza była tzw. sprawa Mortara (1858 w Bolonii). Z punktu widzenia strony żydowskiej, chrzty udzielane dzieciom żydowskim ukrywanym w okresie Holokaustu przez rodziny bądź instytucje katolickie (np. zakony), także były uznawane za stosowanie t.g. Toteż po II wojnie światowej dużą wagę przywiązywano do akcji „odzyskiwania dzieci”, jako gwarancji ich powrotu do judaizmu, a pośrednio – na łono narodu żydowskiego (zob. bricha).

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]