Baal Szem Tow
Baal Szem Tow
(hebr.; jid. Bal-Szem-Tow), właśc. Izrael ben Eliezer, zw. w BESZT-em (akr. od Baal Szem Tow), Srulem z Międzyboża (1700 Okopy Świętej Trójcy – 1760 Międzybóż) – plebejski mistyk, odczyniacz i cudotwórca (por. baal szem). Wedle tradycji jego uczniów, zwłaszcza Jaakowa Josefa z Połonnego, był pierwszym nauczycielem chasydyzmu polskiego i wielkim świętym. Sam siebie uważał za Mesjasza z „Domu Józefa”, którego dusza w każdym pokoleniu wciela się w nieznanego sprawiedliwego (hebr. cad(d)ik ha-dor), by podtrzymywać ten świat i zbawić go, gdy będzie do tego gotowy (por. Trzydziestu Sześciu Sprawiedliwych). W doktrynie BESZT-a centr. miejsce zajmowała ekstatyczna modlitwa, połączona z gwałtownymi ruchami ciała, pomagającymi wejść w trans, zwany „rozognieniem” (hitlahawut). Stan ten BESZT nazywał „wstępowaniem duszy” (hebr. alijat neszama), która wznosiła się wówczas do nieba, zdobywając boską wiedzę i interweniując w wielu doraźnych sprawach. Te niebiańskie wędrówki duszy BESZT opisywał bardzo realistycznie. Drugim filarem jego nauki było praktykowanie d(e)wekut, mistycznego „przylgnięcia” do Boga, także podczas wykonywania czynności dnia codziennego, np. jedzenia. Trzecim filarem była wiara, że on sam jest rzeczywistym pośrednikiem między niebem a ziemią, realizującym na ziemi wolę Boga i interweniującym w ludzkich sprawach w niebie. Tę mesjańską w istocie funkcję później starali się przejąć cadycy. Ważną jej konsekwencją było przekonanie, że BESZT może usprawiedliwić każdego, nawet grzesznika, i każdego pogrążyć, chociażby tylko z tego powodu, że odrzuca jego posłannictwo. Większość podań o życiu BESZT-a ma charakter legendarny. Początkowo miał pracować jako pomocnik w chederze, później jako szkolnik w synagodze w Jazłowcu k. Buczacza. Był samoukiem. Według tradycji chasydzkiej, uczył się z ezoterycznych rękopisów. Nie ulega wątpliwości, że BESZT początkowo należał do grona zwolenników Sabataja Cwi. Nauczał, że w Sabataju była „święta iskra”, ale przechodząc na islam sprzeniewierzył się swemu posłannictwu. BESZT nigdy nie pełnił urzędu rabinackiego. Mając dwadzieścia parę lat udał się w Karpaty, by przygotować się duchowo do swojego „objawienia”. Owo „objawienie” trudno rozumieć inaczej, jak ogłoszenie mesjańskiego posłannictwa. Miało ono nastąpić po ukończeniu przezeń 36 lat, ale niewiele o tym wiemy. BESZT powszechnie znany był jako lekarz, cudotwórca i odczyniacz, posiadający specjalne pełnomocnictwa niebios dla załatwiania ziemskich spraw. Ostatnie badania potwierdziły, że posiadał on w Międzybożu obszerny dom, wynajmowany mu przez kahał, i że zwolniony był ze wszystkich podatków. BESZT nie pozostawił po sobie żadnych pism i zdecydowanie sprzeciwiał się spisywaniu swoich ezoterycznych nauk. Bariery ezoteryczne obowiązywały nawet po jego śmierci. Jaakow Josef z Połonnego opublikował na początku l. 80. XVIII w. kilkaset modlitw i homilii, ale wyłącznie tych, które przeznaczone były dla zwykłego odbiorcy. Na końcu jednej z ksiąg – Toldot Jaakow Josef (hebr., Dzieje Jakuba Józefa, 1780) – zamieścił w skrócie kilka wątków ezoterycznych nauk swego nauczyciela, tłumacząc że z jednej strony bał się wszystko napisać, z drugiej zaś – bał się, że zapomni. Większość późniejszych cadyków nawiązywała raczej do nauczania Dow Bera z Międzyrzecza, który – poza ezoteryczną doktryną – rozwinął spójną doktrynę nadającą się do publicznego nauczania. Lukę w historycznej dokumentacji z czasem wypełniły legendy, opowiadane „ku chwale” BESZT-a i innych cadyków, a zwłaszcza najstarszy zbiór podań Sziwche(j) ha-BESZT. Najpełniejszą antologię zachowanych nauk BESZT-a pt. Sefer Baal Szem Tow (hebr. Księga Baal Szem Towa) opublikował w 1938 Szymon Menachem Mendel Wodnik. W języku polskim ukazały się Rabbiego Izraela ben Eliezera zwanego Baal Szem Towem, to jest Mistrzem Dobrego Imienia pouczenie o Bogu zestawione z okruchów przez Martina Bubera (Warszawa 1993). (Por. też Abulafia Abraham ben Samuel)
