parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1888 Radom – 1944 Oświęcim) – prozaik, tłumacz, krytyk. Przez ojca był mocno związany z wsią. Uczył się w chederze, a potem w gimnazjum. Od 1905 mieszkał w Warszawie. Pracował jako księgowy. Debiutował w 1908 opowiadaniem Szabes (jid., Szabat). Był reprezentantem realizmu (neonaturalizmu) w prozie jidysz, często posuniętego do brutalności. Wydał m.in. tomy opowiadań Unter der zun (jid., Pod słońcem, 1920) i Najn a zejger in der fri (Dziewiąta rano, 1930) oraz najważniejszą w jego dorobku powieść, osnutą na wątkach autobiograficznych: Jidn fun a ganc jor (jid., Zwykli Żydzi, 1935; wydanie polskie pt. Żydzi dnia powszedniego, 1998), za którą otrzymał nagrodę żydowskiego PEN-Clubu (por. Żydowska Sekcja PEN-Clubu). Tłumaczył też z języka polskiego na język jidysz, m.in. książki J. Korczaka, Wacława Sieroszewskiego. Po wybuchu wojny uciekł przed nazistami do Lwowa, a po zajęciu tego miasta przez Niemców – powrócił do Warszawy. W Podziemnym Archiwum Getta złożył relację o swych lwowskich przeżyciach; napisał też eseje Churbn Warsze (jid., Zniszczenie Warszawy) – protest przeciwko obojętności świata wobec zagłady Żydów i Numer 4580 (o tzw. numerku życia, tj. numerze ewidencyjnym, wydawanym przez zakład pracy, chwilowo nie podlegający wysiedleniu w kolejnej akcji). Przyjaciele wystarali się dla P. o pracę w Zakładzie Zaopatrywania przy Radzie Żydowskiej (w Wydziale Propagandy), gdzie redagował plakaty owego Zakładu; a potem – w fabryce cukierków. W 1943 P. przeszedł na „stronę aryjską”, lecz wpadł w ręce niemieckie w tzw. aferze Hotelu Polskiego (Hotelu Polskiego, sprawa). Został wywieziony do Bergen-Belsen; zginął wraz z synem wiosną 1944 w Oświęcimiu II – Brzezince.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.