parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
klub parlamentarny , zrzeszający większość posłów i senatorów reprezentujących mniejszość żydowską w Sejmie RP w okresie międzywojennym, wybranych z list żydowskich. W Sejmie Ustawodawczym (1919-1922) nosił on oficjalną nazwę: Wolny Związek Posłów Narodowości Żydowskiej; lecz już wówczas popularnie zw. był Kołem Żydowskim. Zrzeszał początkowo 9, a następnie 11 członków (trzecia część z nich była rabinami). Przewodniczyli mu: A.O. Thon, a pod koniec kadencji – I. Grünbaum. W okr. I kadencji Sejmu (tzw. Ordynaryjnego; 1922-1927) do K.Ż. weszli wszyscy parlamentarzyści żydowscy, za wyjątkiem N. Pryłuckiego ( fołkista), tj. 34 posłów i 12 senatorów (85% z nich należało do ugrupowań syjonistycznych); kołu poselskiemu przewodniczył początkowo Thon, a następnie L. Reich, zaś senatorskiemu – M. Braude. Podczas II kadencji (1928-1930) K.Ż. zrzeszało 13 posłów i 6 senatorów; kołu poselskiemu przewodniczył początkowo J. Wygodzki, następnie Reich; zaś senatorskiemu – M. Koerner. W czasie III kadencji (1930-1935) K.Ż. liczyło już tylko 6 posłów; przewodniczył mu Thon. Podczas IV kadencji (1935-1938) istniała już tylko Grupa Posłów i Senatorów Żydowskich (3 posłów i 2 senatorów, nominatów prezydenta RP), pod przewodnictwem E. Sommersteina; w czasie V kadencji (1938-1939) funkcjonowało Żydowskie Koło Parlamentarne, którego prezesem był Sommerstein. Analogicznie, w okresie poszczególnych kadencji, K.Ż. zgłosiło: w I – 11 interpelacji i 17 wniosków; w II – 46 interpelacji, 21 wniosków i 10 wniosków nagłych; w III – 16 wniosków. Rola K.Ż. słabła, wraz ze zmniejszaniem się liczby posłów i senatorów. Dodatkowo wpływały na to konflikty wewnątrzklubowe. W 1928 doszło w nim do konfrontacji, głównie pomiędzy frakcjami Al ha-Miszmar, opowiadającą się za zdecydowaną opozycją wobec rządu, i Et Liwnot, zajmującą ugodowe stanowisko. Osłabiła ona jedność K. Ż. także w czasie następnej kadencji parlamentu (1928-1930). Ostatecznie przeważyło stanowisko pragmatycznie usposobionej grupy, dążącej do ułożenia nie najgorszych stosunków z obozem rządzącym, i tak np. gdy 18 VI 1930 Centrolew na forum Senatu zaproponował mniejszościom narodowym wspólną deklarację, reprezentacja Żydów odrzuciła tę propozycję; podobne stanowisko zajęły wszystkie ugrupowania żydowskie. W decydujący sposób wpływało to na możliwość realizacji postulatów, np. gdy w 1929 K.Ż. przedstawiło własny projekt, dotyczący szkolnictwa mniejszości narodowych. W tej sytuacji, głównym zadaniem K.Ż. stawało się protestowanie przeciwko naruszaniu praw Żydów lub nie uwzględnianiu postulatów żydowskich zarówno w Polsce, jak i na arenie międzynarodowej (np. w maju 1933 K.Ż. wystąpiło z petycją do Ligi Narodów w sprawie prześladowań Żydów w Niemczech). 31 VIII 1939 K.Ż. wystosowało apel o „zorganizowanie przy każdej gminie specjalnego wydziału do spraw czynnego udziału miejscowej ludności żydowskiej w akcji wzmożenia obronności państwa”, a 2 IX 1939, na ostatniej, nadzwyczajnej sesji Sejmu i Senatu, ostatni prez. K.Ż., S. Seidenman, wygłosił deklarację „oddania się ludności żydowskiej w Polsce bez żadnych zastrzeżeń do dyspozycji Naczelnego Dowództwa” (por. kampania wrześniowa (1939)).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.