parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
właśc. Farbarowicz Icek (1897 – podczas II wojny światowej) – pisarz polsko-żydowski i jidysz. Otrzymał tradycyjne wykształcenie religijne. W wieku 12 lat uczęszczał do jednej z łódzkich jesziw. Zszedł jednak na „złą drogę” i związał się ze światem przestępczym. Prawdopodobnie nie zajmował w nim wysokiej pozycji, co pragnął zasugerować swym pseudonimem. Skazany na siedem lat więzienia, zaczął spisywać swe wyznania w Rawiczu. Polonista, Stanisław Kowalski, namówił go do przygotowania książki, a następnie – za zgodą autora – zredagował pod względem ortograficznym i gramatycznym rękopis, który ukazał się nakładem Towarzystwa Opieki nad Więźniami „Patronat” – oddział Rawicz, pt. Życiorys własny przestępcy (1933, z przedmową dr. Stefana Błachowskiego z Uniwersytetu Poznańskiego; wyd. 2. 1989). Kontynuacją tej książki była druga powieść U.-N., pt. Żywe grobowce (1934). Pisarz ten był zjawiskiem literackim paralelnym do Sergiusza Piaseckiego. Jednak U.-N. więcej uznania znalazł, pisząc w języku jidysz, w którym wyrażał się swobodniej. Opublikował w nim jeszcze kilka innych utworów, m.in.: Majn łebnsweg (Moja droga życiowa, 1930); Ałc culib frojen (Wszystko przez kobiety, 1933); Dintojre: szpanendiker roman fun a ganew (Sąd: ekscytująca opowieść złodzieja, b.d.w.). U.-N. przez pewien czas przebywał w Stanach Zjednoczonych, gdzie się cieszył uznaniem jako twórca opowieści w języku jidysz z nizin społecznych. Przed wojną, razem z żoną, osiadł w Otwocku. Tam też przebywał w okresie okupacji niemieckiej. Z tamtejszego getta wyjeżdżał do Warszawy w celu zdobycia broni, snując plany zorganizowania zbrojnego ruchu oporu. Najprawdopodobniej został ujęty w czasie akcji sabotażowej i zginął w walce wręcz w drodze na stracenie. Według in. wersji wydarzeń, podanej przez Sz. Huberbanda, ratował zwoje Tory z płonącego be(j)t (ha-)midraszu w Otwocku (październik 1939), za co został aresztowany i rozstrzelany przez Niemców.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.