sadagórska dynastia cadyków
sadagórska dynastia cadyków
wpływowy ród cadyków, odgrywający istotną rolę w dziejach
chasydyzmu polskiego. Wywodził się on od
Dow Bera z Międzyrzecza (1704 [1710] – 1772); jego syna,
Abrahama Anioła z Sadagóry (1741-1776); i wnuka,
Szachny Szaloma z Pohrebyszcz (1766 [1801] 1802). Właściwym założycielem
s.d.c. był syn tego ostatniego,
Izrael z Różyna (1797-1850 [1851]), który przeniósł swą rezydencję z Pohrebyszcz do Różyna (na płd.-wschód od Żytomierza i Kijowa). Odznaczał się on wyjątkowymi zdolnościami organizacyjnymi. Natomiast wielu ówczesnych uczonych w
Piśmie stawiało mu zarzut zbyt małego przywiązywania wagi do nauczania i modlitwy. Mimo to, dzięki wspaniałej tradycji rodu, ambicjom mesjańskim i wspomnianym zdolnościom, Izrael Różyner zyskał licznych zwolenników. Realizował odmienny od swych przodków model sprawowania funkcji cadyka. Otaczał siebie i swą rodzinę zbytkiem. Prowadził wspaniały dwór, który oszałamiał chasydów i stwarzał specyficzny nimb wokół osoby przewodnika duchowego. Jego zwolennicy radzili się go we wszelkich sprawach, wnosząc równocześnie spore datki. Izrael twierdził, że poprzez cadyka, będącego „luminarzem świata”, Stwórca przekazuje wiernym błogosławieństwa i zapewnia powodzenie. Jeśli włada on w sposób ograniczony dobrami ziemskimi, wówczas ów „kanał” przelewania łask zostaje zacieśniony. W związku z tym, cadyk powinien prowadzić żywot odpowiedni dla zabezpieczenia powodzenia swemu ludowi. Zdobywając dominującą pozycję na Podolu i Wołyniu,
s.d.c. weszła w konflikt z zyskującą w tym samym czasie na znaczeniu dynastią z Czarnobyla (w okr., gdy funkcję cadyka sprawował
Mordechaj ben Nachum z Czarnobyla, wuj Izraela; por. też
Twerskich rodzina). Równocześnie doniesienia, że Izrael z Różyna stał się dla swych chasydów „monarchą”, zaniepokoiły władze carskie, co z kolei spowodowało poddanie go obserwacji policyjnej, a potem uwięzienie pod zarzutem wydania rozkazu zabicia dwóch donosicieli. Dodało to tylko cadykowi nimbu męczeństwa, przyczyniając się do umocnienia mesjańskich ambicji dynastii. Sam Izrael zwolniony z więzienia, opuścił Rosję i – mimo dozoru policyjnego – uszedł do Galicji. Ostatecznie osiadł w Sadagórze na Bukowinie, podając się za austr. poddanego, Friedman(n)a, by uniknąć ekstradycji. Zbudował tam nowy dwór, będący odtąd siedzibą cadyków sadagórskich. Po śmierci Izraela sadagórskim cadykiem, krótko (ok. 10 miesięcy), był Szalom Josef (Josif; 1813-1851). Jego potomkowie byli czołowymi postaciami dla rozwoju chasydyzmu w Rumunii, m.in. syn, Izaak (1834-1896), był protoplastą dynastii cadyków z Buhuşi, gdzie cadykiem był także jego wnuk, Izrael Szalom Josef (1863-1923), i linia ta jest kontynuowana do czasów współcz.; ale też jeden z jego wnuków, Jaakow (1878-1953), objął po teściu funkcję cadyka w Husiatyniu. Drugim synem Izraela Friedman(n)a z Różyna był kolejny cadyk z Sadagóry, Abraham Jaakow
Friedman(n), po którym schedę przejął syn, Izrael Friedman (1853-1907), a potem kolejni jego potomkowie – Abraham Jaakow (1884-1961) i – jako cadyk z Sadagóry-Przemyśla – Mordechaj Szalom Josef (ur. w 1897; od 1939 rezydujący w Tel Awiwie). Inni potomkowie Abrahama Jaakowa Friedmana sprawowali funkcje cadyków m.in. w Czerniowcach, Lipsku, Lwowie, Rymanowie, a najważniejszą wśród nich była dynastia, założona w Bojanach przez Izaaka (Icchaka) z Bojan (1850-1917; ostatnim z tej linii był Mordechaj Szlomo [1891-1971], pod koniec życia rezydujący w Nowym Jorku). Trzeci syn Izraela Friedmana z Różyna, Menachem Nachum (1827-1869), założył dynastię w Ştefăneşti (Rumunia), która skończyła się na jego potomku, Abrahamie Matatiasie (1848-1933). Czwarty syn Izraela, Ber
Friedman(n) z Leowa, zmarł bezpotomnie. Stał się on przyczyną największego w dziejach
s.d.c. skandalu i długotrwałego konfliktu z Chaimem ben Arie Lejbem
Halberstam(m)em z Sącza. Jego brat, Dawid Mosze
Friedman(n), założył dynastię w Czortkowie, odgrywającą ważną rolę w chasydyzmie polskim, której kolejnymi przedstawicielami byli: jego syn, Izrael (1854-1934); wnuk, Nachum Mordechaj (1874-1946; od 1939 rezydujący w Palestynie); i prawnuk, Salomon (Szlomo; 1894-1959). Szósty, ostatni syn Izraela Friedmana z Różyna, Mordechaj Szraga (1834-1894), założył dynastię z Husiatynia, cieszącą się znacznymi wpływami na terenie Galicji. Jego następcą był syn, Izrael (1856-1949), po którym funkcje cadyka sprawowali potomkowie wspomnianego już Izaaka z Buhuşi. Poza wymienionymi postaciami, wielu potomków
s.d.c. zapisało się w dziejach polskiego chasydyzmu. Ród ten miał także wiele powiązań z innymi dynastiami cadyków. (Zob. też
Ehrenkranz Beniamin Zeew)
