parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Sobibór

Sobibór

niemiecki ośrodek zagłady, działający od początku maja 1942 do 14 X 1943 w ramach realizacji tzw. „ostatecznego rozwiązania” kwestii żydowskiej; usytuowany przy linii kolejowej Chełm-Włodawa. Budowę ośrodka, pierwotnie tylko dla potrzeb realizacji akcji zagłady Żydów polskich (Akcja Reinhard), wzorowanego na już istniejącym obozie zagłady w Bełżcu, rozpoczęto w marcu 1942, a zakończono w kwietniu 1942, na zalesionym, bagnistym terenie, blisko wsi i stacji kolejowej Sobibór. Prace wykonywali mieszkańcy pobliskich wsi i 80 Żydów z okolicznych gett. Ośrodek w kształcie prostokąta o wymiarach 400x600 m otoczony był trzymetrowym ogrodzeniem z drutów kolczastych, zamaskowanym gałęziami; został podzielony na trzy strefy: administracyjną, przyjmowania transportów i eksterminacji. W pierwszej, zwanej po niemiecku Vorlager, znajdowała się rampa z bocznicą, kwatery dla załogi niemieckiej i ukraińskiej, oraz wyizolowana sekcja, zw. Obozem I, w której umieszczono baraki dla nielicznych więźniów żydowskich i warsztaty; w drugiej strefie, zwanej Obozem II, znajdowały się baraki, w których ofiary rozbierały się i pozostawiały bagaż, oraz magazyny na ich mienie; do trzeciej, najbardziej izolowanej, zwanej Obozem III, prowadziła ścieżka długości ok. 150 m, szeroka na 3–4 m, ogrodzona drutem kolczastym, zamaskowanym gałęziami. Tu mieściły się komory gazowe, każda o powierzchni 16 m2, zaopatrzone w dwoje drzwi – wejściowe i do przenoszenia zwłok, oraz trzy wielkie rowy, służące jako miejsce masowego pochówku, a także baraki mieszkalne dla zatrudnianych tu żyd. więźniów. Z rampy do rowów doprowadzono kolejkę wąskotorową, służącą do transportowania osób niezdolnych do odbycia samodzielnie drogi do komór, i ciał zmarłych podczas transportu do obozu. Załogę ośrodka, na czele której stał SS-Obersturmführer Franz Stangl, a następnie oficer tego samego stopnia, Franz Reichsleitner, tworzyło 20–30 esesmanów, sprawujących funkcje kierownicze i administracyjne oraz nadzorujących całość procesu eksterminacji, i 100–120 Ukraińców i radzieckich folksdojczów jako straż i personel bezpieczeństwa (Einsatz Reinhard). W obozie znajdowało się też stale ok. 1 tys. więźniów żydowskich, w tym ok. 150 kobiet, sukcesywnie wymienianych, zatrudnianych przy obsłudze wagonów, w warsztatach krawieckich, szewskich i stolarskich, a także przy czyszczeniu wagonów i w końcowych fazach procesu eksterminacji – przy wynoszeniu zwłok, wyrywaniu złotych zębów, wyszukiwaniu kosztowności i przy pochówku. Pociągi z Żydami pochwyconymi podczas akcji w gettach, zatrzymywały się na stacji S., następnie odczepiano 20 wagonów i wtaczano je do strefy przyjmowania (Vorlager). Wychodzącym z wagonów ludziom oficer SS oznajmiał, że znajdują się w obozie tranzytowym i że zostaną wysłani do pracy, po wykąpaniu się i oddaniu ubrań do dezynfekcji. Po oddzieleniu kobiet i dzieci od mężczyzn padał rozkaz rozebrania się i oddania pieniędzy oraz kosztowności; opornych zabijano na miejscu. Następnie krzykiem i biciem wpędzano biegiem 450–550-osobową grupę do komór. W ciągu 30 min, po uruchomieniu silnika dieslowskiego i wpuszczeniu spalin (tlenek węgla) do komór, nikt już nie żył; jednorazowo na 1 m2 ginęło ponad 10 osób. W czasie uśmiercania ofiar więźniowie czyścili wagony i usuwali z nich ciała osób zmarłych po drodze, rzeczy pozostawione w Obozie II sortowano, odzież pozbawiano opasek żydowskichGwiazd Dawida, wyszukiwano w nich kosztowności i szykowano do ekspedycji – wszystko, by móc jednocześnie przyjąć kilka transportów. Po obszukaniu i wyrwaniu złotych zębów ciała pomordowanych zakopywano. Od końca 1942 zwłoki ekshumowano i palono. Całość operacji zajmowała 2–3 godziny. Po trzech miesiącach działalność ośrodka wstrzymano, by w sierpniu i wrześniu wybudować trzy nowe komory, pozwalające uśmiercić jednocześnie ok. 1200 osób. W drugim okresie funkcjonowania ofiarom przywożonym z Europy Zach. polecano pisać listy do rodzin, informujące o przybyciu do obozu pracy. Ze względu na liczne próby ucieczek, Niemcy wprowadzili egzekucje odwetowe i otoczyli ośrodek pasem min. Latem 1943 powstała w S. organizacja ruchu oporu, na której czele stał Leon Feldhandler; później dołączyła do niej grupa żyd. jeńców wojennych z Armii Czerwonej pod przywództwem Aleksandra Peczerskiego. 14 X 1943 w S. wybuchło powstanie; spiskowcom udało się zabić kilkunastu esesmanów i kilkudziesięciu Ukraińców, co umożliwiło ucieczkę kilkuset więźniom; ok. 50 spośród nich dożyło końca wojny. W następstwie Niemcy wymordowali pozostałych więźniów i zdecydowali się zlikwidować ośrodek. Powstanie w S. prawdopodobnie było przyczyną wydania przez Heinricha Himmlera 14 X 1943 rozkazu wymordowania wszystkich Żydów zatrudnionych w obozach pracy (zob. Akcja Erntefest). W S. zostało zamordowanych ok. 250 tys. Żydów, głównie z Polski, ale także z Czechosłowacji (Terezin), Niemiec, Austrii, Francji, Holandii, Danii, Litwy i Białorusi. PS

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]