Przymierze [z Bogiem]

Przymierze [z Bogiem]

(hebr. Brit; etymologia słowa nie jest jasna; najczęściej jest ono wywodzone od akad. biritu = kajdany, pęta; grec. diatheke; łac. testamentum; jid. Bris) – obietnica dana przez Boga bądź umowa między Stwórcą a ludzkością, Izraelem (jako narodem wybranym), ale także pojedynczym człowiekiem czy wszelkim stworzeniem, której przedmiotem jest zachowanie pokoju (ładu); idea stanowiąca centralne pojęcie judaizmu, a za jego pośrednictwem – także chrześcijaństwa. W BH tym samym terminem (tj. brit) określano układy, zawierane między ludźmi, klanami i ludami zarówno polityczno-gospodarcze, jak i natury religijnej. Pierwsze P. miało charakter powszechny; jego zakres dotyczył wszystkich stworzeń żyjących na ziemi, bowiem Bóg obiecał nie zsyłać więcej potopu i nie zgładzić ich; znakiem tego P. była tęcza (Rdz 9,1-17). Drugie P. (Rdz 17,2-14) zawarł Stwórca z Abrahamem i jego potomstwem; dotyczyło ono obietnicy, że patriarcha ten stanie się ojcem licznego potomstwa i „ojcem mnóstwa narodów” oraz królów, a także przekazania ludowi Izraela na własność kraju Kanaan. Znakiem owego P. stało się obrzezanie. Bóg odnawiał je z kolejnymi patriarchami – Izaakiem (Rdz 17,19-21; 26,3-4) i Jakubem (Rdz 28,13-15). Uważa się, że P. zawarte z Abrahamem było punktem wyjścia do wszystkich późniejszych przymierzy Boga z Izraelem. Trzecie P. (tzw. synajskie) zostało zawarte na górze Synaj przez Boga z Izraelitami, reprezentowanymi przez Mojżesza (po wyjściu z Egiptu; Wj 24,7-8). Jego znakami były ofiary i zorganizowany kult oraz Tablice Dziesięciorga Przykazań i przestrzeganie Prawa. Zostało ono odnowione na górze Synaj (Wj 34 ; czwarte P.) po tym, jak Izraelici złamali je, oddając się kultowi złotego cielca, a Mojżesz strzaskał pierwsze Tablice Przykazań, potem zaś – na Boży rozkaz – wyciosał tablice podobne do pierwszych (por. też: halacha synajska; Arka Przymierza; Namiot Spotkania; Święte Świętych; Świątynia Jerozolimska). Również tym razem Stwórca obiecał oddać Izraelitom Kanaan we władanie i dać im zwycięstwo nad zamieszkującymi go ludami. P. to było czterokrotnie powtarzane (odnawiane): przed śmiercią Mojżesza (Pwt 29,9-14), przed śmiercią Jozuego (Joz 24,25-29), po zgładzeniu pogańskiej królowej Atalii (842-836 p.n.e.; zawarte przez kapłana Jojadę między Bogiem a królem i ludem 2 Krl 11,17), po odnalezieniu Księgi Prawa ( Tory) za czasów panowania króla Jozjasza (639-609 p.n.e.; 2 Krl 23). Obchodzono także Święto Odnowienia P. – początkowo w Sychem co siedem lat, później zbiegało się ono ze świętem Sukot, jako święto pielgrzymie, połączone z odczytywaniem biblijnej relacji o wydarzeniach na Synaju. Po raz piąty P. zostało zawarte po powrocie Izraela z niewoli babilońskiej, poprzez złożenie przysięgi w ramach reformy religijnej, przeprowadzonej przez Ezdrasza i Nehemiasza (Ez 10; Neh 8-9). Poza tym, wyróżnia się jeszcze tzw. P. kapłańskie, zawarte przez Boga z Aaronem i jego potomkami (por. kohen) oraz z „braćmi” (por. lewici; Lb 18), ustanawiające służbę kapłanów i ich prawa. W literaturze pobiblijnej rozwijano ideę P., przede wszystkim, jako zawartego przez Boga z Izraelem oraz z Abrahamem, Izaakiem, Jakubem, Mojżeszem, Aaronem, Pinchasem (wnukiem Aarona) i z Dawidem. Trzy obrzędy miały poprzedzać P., zawarte na Synaju ( obrzezanie, kąpiel rytualna, skrapianie ołtarza krwią), które – w jego efekcie – stały się obowiązujące dla wszystkich wyznawców judaizmu. Także przed wejściem do Ziemi Obiecanej, Stwórca miał nakazać Izraelowi przestrzeganie Tory. Ważniejsze micwy były określane również słowem Brit bądź Brit Kodesz (hebr., Święte Przymierze). Rabi Akiwa uznawał za nie święcenie szabatu i uznanie Boga. Natomiast w Sefer ha-Zohar P. z B. oznacza samą Torę. W literaturze apokryficznej ( Księga Jubileuszy; por. też apokryfy i pseudoepigrafy) i w hag(g)adzie również była rozwijana idea P. po potopie (por. Noachidów prawa). Także przy zawieraniu P. z Abrahamem, Stwórca miał mu ukazać gehennę oraz podporządkowanie jego potomków innym ludom, a także przykazania, przekazane im na Synaju oraz kult świątynny. Zatem, jeśli Izrael będzie przestrzegał tych przykazań i obrządków, to nie spadną nań wspomniane kary. Idea P. z B. stała się centralnym zwornikiem judaizmu; zgodnie z tym, Izraelici zwani są „synami (ludem) Przymierza”, a Przedwieczny – „Bogiem Przymierza”. To właśnie P. z B. zadecydowało o zjednoczeniu plemion ( Dwanaście Plemion Izraelskich) i wykształceniu się z nich narodu. Ono również było motorem najważniejszego wydarzenia w jego dziejach, a mianowicie wyjścia z Egiptu oraz zdobycia Ziemi Obiecanej. Przy czym, J.D. Sołowiejczyk wprowadził rozróżnienie pomiędzy „Przymierzem Egiptu”, które jest wyrazem przeznaczenia, wiążącego Żydów z ich historią i odpowiedzialnością, oraz „Przymierzem Synaju”, w którym poprzez halachę realizuje się ich „historyczny byt”. Według przekonania Żydów ortodoksyjnych, waga P. jest tak wielka, że łamiący je nie będą mieli udziału w Przyszłym Świecie ( Olam ha-Ba), zaś bez Tory – stanowiącej jego najpełniejszy wyraz – świat przestałby istnieć. Idea P. z B. została przyjęta również przez inne religie monoteistyczne. W teologii chrześcijańskiej przyjście Jezusa, jako Mesjasza, oraz dokonane przez niego odkupienie, spowodowały zawarcie nowego P. ( Nowy Testament), którego zapowiedzi dopatrywano się w wielu miejscach BH ( Stary Testament). W islamie żywa jest jedynie idea przymierza, zawieranego między Bogiem a ludźmi wybranymi oraz prorokami. (Zob. też Tochacha)