parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Miszna

Miszna

miszna (l.mn. misznajot, od hebrajskiego, szana – pierwotnie znaczyło „powtarzać”, „różnić się”, „być odmiennym”; pod wpływem aramejskiego odpowiednika tan(n)a – zaczęło oznaczać „uczyć”, „odpowiadać”; a z czasem – „nauczać”, „ustnie przekazywać”, „studiować”, „badać”; jidysz, Miszne) – 1. tradycja ustna (tj. Prawo Ustne, zwane też Torą Ustną; hebrajski, Tora sze-be-al-pe; por. Tora), stanowiąca uzupełnienie Tory Pisanej (hebrajski, Tora sze-bi-chtaw), a więc wszystkie dodatki i komentarze do Tory ( midrasz), przepisy prawne ( halacha), a także przypowieści i legendy (hag(g)ada). Dorobek ów był dziełem kilku pokoleń uczonych (por. Zugot; tan(n)aici; amoraici). Określenie m.stosowano też w odniesieniu do: a) całej nauki, przekazywanej przez jednego tanaitę; b) pojedynczej nauki nauczyciela; c) zbioru nauk różnych autorytetów; d) zbioru tradycji ustnej ( Miszna), skodyfikowanego przez rabiego Jehudę ha-Nasiego (II/III w.). W Talmudzie Babilońskim ( TB) określenie Misznate(j)nu (hebrajski, Nasza Miszna) odnoszono tylko do tego ostatniego zbioru, tj. do M. w postaci takiej, jaką dzisiaj znamy, w odróżnieniu od innych zbiorów, zwanych misznami (hebrajski, misznajot). Nauki przekazywane drogą ustną nazywano też z aramejska matnitim (nauki; od matnita = nauczanie) lub berajtot ( barajta). Natomiast w Talmudzie Palestyńskim ( TP) zbiór Jehudy ha-Nasiego nazywano Matnita, inne zaś nauki określano mianem misznajot. Tradycja Prawa Ustnego sięga czasów Ezdrasza (V w. p.n.e.), który miał ocalić Torę przed zapomnieniem, zbierając i porządkując spuściznę przodków oraz ucząc jej na nowo mieszkańców Judy. Ponieważ nie wszystkie, zawarte w niej przepisy, były dla ludu zrozumiałe, objaśniano je, a czasem nawet tłumaczono na powszechny już wówczas język aramejski. Początkowo takie ustne komentarze (hebrajski, draszot; por. d(e)rasz) tylko uzupełniały Torę Pisaną, objaśniały i rozszerzały prawa w niej zawarte, często także ubarwiały opisywane zdarzenia. Z biegiem czasu, ten nierozerwalny związek komentarzy i Tory uległ rozluźnieniu; rozrastające się draszot, wciąż wzbogacane nowymi szczegółami, zmieniły swój pierwotny charakter. Zazwyczaj stanowiły one rodzaj rozbudowanych komentarzy do ksiąg biblijnych; zawierały pouczenia, wskazówki i instrukcje, stosowne do zmian, dokonujących się w życiu Żydów. Chroniły więc Torę i strzegły ją przed błędną interpretacją. Wkrótce zaczęły spełniać rolę nowego, bardziej aktualnego i szczegółowego kodeksu Prawa. Jednak tradycja nie zezwalała na jego spisanie. Zakaz ten wywodzono ze słów Księgi Wyjścia (34,27) oraz z Księgi Powtórzonego Prawa (5,31), na podstawie których wnioskowano, że Bóg, zawierając Przymierze z ludem Izraela na górze Synaj, rozkazał Mojżeszowi jedne słowa zapisać ( Tablice Dziesięciorga Przykazań), a inne – zapamiętać . Owe zapamiętane słowa patriarcha miał następnie przekazać Jozuemu, ten Starszym Izraela, ci zaś prorokom, którzy przekazali je członkom Wielkiego Zgromadzenia. Takie postępowanie Wszechmogącego tłumaczono chęcią podzielenia się wielką tajemnicą mądrości tylko z narodem wybranym, bowiem gdyby wszystkie słowa zostały spisane, wówczas każdy mógłby je przeczytać i poznać tę tajemnicę. Jochanan ben Napacha (II/III w.) powiedział nawet, że „spisujący halachę są jak ten, kto pali Torę”. Zakazu spisywania Tradycji Ustnej dopatrywano się też miedzy innymi w epilogu do Księgi Koheleta (12,12). Obawiano się też zapewne, że spisanie jej, zmniejszy autorytet Tory Pisanej. Nadto, Tora Ustna miała wiele rozmaitych wersji, które niekiedy bardzo różniły się między sobą. Spisanie ich wszystkich wpłynęłoby na utrwalenie tych różnic, co w konsekwencji mogłoby niekorzystnie wpłynąć na jedność judaizmu. Zaś ustny przekaz, zachowujący imiona autorów poszczególnych wypowiedzi, mimo różnic w sposobie interpretowania przez nich Prawa Pisanego, świadczył jedynie o odmiennych poglądach uczonych na te same kwestie, a nie o niekonsekwencjach w Prawie. Jednak niektórzy uczeni utrzymywali, że zakaz spisywania odnosi się tylko do halach i aramejskiego przekładu ksiąg biblijnych ( targum), natomiast nie dotyczy hagadycznych Saduceusze w ogóle odrzucali tradycję ustną. Kiedy jednak stała się ona tak obszerna, że nie sposób było ją zapamiętać, pojawiła się groźba utraty części tej wielkiej spuścizny, czemu jeszcze sprzyjało nasilenie represji ze strony Rzymian, po upadku Świątyni Jerozolimskiej (70 n.e.). Konieczne zatem stało się podjęcie trudu uporządkowania tego bogatego dorobku. Istnieją różne opinie, co do tego, kiedy dokładnie dokonano pierwszej redakcji m.; za pierwszego jej kodyfikatora uważa się Hillela (I w. p.n.e./I w. n.e.), który miał dokonać podziału wybranego materiału na sześć porządków (hebrajski, s(e)darim); wydzielił w nich traktaty (hebrajski, mas(s)echtot lub mas(s)echtij(j)ot; mas(s)echet), które z kolei podzielił na rozdziały (hebrajski, p(e)rakim; perek) i lekcje (hebrajski, misznajot); bądź Rabiego Akiwę (I/II w.). Istnieją też opinie, że Akiwa jedynie dokończył rozpoczęte wcześniej dzieło. Jednak głównym kodyfikatorem tradycji ustnej jest, zaliczany do czwartego pokolenia tanaitów, Jehuda ha-Nasi. Być może, po śmierci Rabiego Akiwy prace nad redakcją m. prowadzono równocześnie w wielu szkołach, a rabi Jehuda wybrał spośród nich najlepszą i oparł się właśnie na niej, dokonując ostatecznej kodyfikacji; prawdopodobnie także inni uczeni współpracowali z nim w tym dziele. Zapewne sukces tego przedsięwzięcia Jehuda zawdzięczał w dużym stopniu właśnie tej współpracy, a także swemu autorytetowi i trafnemu wyborowi halach. Jego M. jest zwięzła, halachy sformułowane są w kilku zdaniach (niektóre powtarzają się w nieco tylko zmienionej wersji, co może świadczyć o wiernym przekazie redaktora). Jednak redakcja tego uczonego nie objęła wszystkich tradycyjnie przekazywanych wypowiedzi i halach, być może ze względu na ich kontrowersyjność. Zachowana, znana nam wersja M., zredagowana przez Jehudę ha-Nasiego, podobnie jak wcześniejsza – także dzieli się na sześć porządków, 63 traktaty (pierwotnie ich liczba była mniejsza, ale na skutek podziału kilku większych traktatów na mniejsze – zwiększyła się), na rozdziały, a te z kolei – na lekcje. Pierwszy porządek, Zeraim, zawiera 11 traktatów: B(e)rachot, Pea, Demaj, Kilajim, Szwiit, T(e)rumot, Maaserot, Maaser Szeni, Chal(l)a, Orla, Bikurim. Drugi, Moed, liczy 12 traktatów: Szabat, Eruwin, Pesachim, Szkalim, Joma, Suka, Be(j)ca, Rosz ha-Szana, Taanit, Megil(l)a, Moed_katan, Chagiga. Na trzeci, Naszim, składa się 7 traktatów: Jewamot, Ketubot, Nedarim, Nazir, Git(t)in, Sota, Kid(d)uszin. Czwarty, Nezikin, liczy 10 traktatów: Bawa Kam(m)a, Bawa Mecija, Bawa Batra, Sanhedrin, Makot, Szwuot, Eduj(j)ot, Awoda Zara, Pirke(j) Awot, Horajot. Piąty, Kodaszim, zawiera 11 traktatów: Zewachim, Menachot, Chul(l)in, B(e)chorot, Arachin, T(e)mura, K(e)ritot, Meila, Tamid, Mid(d)ot, Kin(n)im. Szósty, Tohorot, składa się z 12 traktatów: Kelim, Ahalot (Ahilot), Negaim, Para, Tohorot, Mikwaot, Nid(d)a, Machszirin, Zawim, Tewul Jom, Jadajim, Ukcin. Po śmierci Jehudy ha-Nasiego, zgodnie z poleceniem mistrza, jego uczniowie zajęli się uzupełnianiem M., redagowaniem i zbieraniem halach, których Jehuda nie umieścił w swym zbiorze. Uzupełnienia i komentarze do M., zwane barajtami, zostały zebrane w zbiorze zw. Toseftą. Dziełem następnych pokoleń uczonych, kontynuujących prace swych poprzedników nad systematyzacją Prawa Ustnego, była Gemara, powstająca niezależnie w dwu ośrodkach – babilońskim i palestyńskim, w wyniku czego istnieją dwa różne zbiory – Gemara Palestyńska i Gemara Babilońska. W następnych wiekach M. i wszystkie komentarze do niej połączono w całość, tworząc jeden wielki zbiór; nosi on miano Talmudu. Ze względu na miejsce prowadzenia prac, powstały jego dwie wersje – starszy Talmud Jerozolimski (Palestyński) i nowszy – Talmud Babiloński. Co do czasu spisania M., brak jest jasności; w ciągu stuleci uczeni zapisywali jej fragmenty; RASZI uważał, że M. nie istniała w postaci pisanej jeszcze w czasach saboraitów (VI/VII w.). Najpełniej zachowane manuskrypty M. znajdują się w: Bibliotece Węgierskiej Akademii Nauk w Budapeszcie, bibliotece J.B. Rossi, Bibliotece Uniwersytetu w Cambridge, Monachijskiej Bibliotece Miejskiej (jedyny zwokalizowany rękopis). Po raz pierwszy M. została wydana drukiem około 1485 w Hiszpanii; pełna jej wersja (wraz z hebrajskim komentarzem Majmonidesa) pochodzi z wydania neapolitańskiego z 1492. Potem, prócz pojedynczych traktatów, w całości była wydawana wielokrotnie (między innymi w Krakowie w 1642-1644 – wznowienie i rozszerzenie wydania praskiego Jom-Towa Lipmanna ben Natana ha-Lewiego Hellera; w Wilnie w 1887 i 1909, wraz z licznymi komentarzami, miedzy innymi Elijahu z Wilna); cały tekst M. (wraz z komentarzami H. Albecka) został wydany w Jerozolimie w 1957-1960. Jej przekład na język łaciński ukazał się w Amsterdamie w 1698-1703; tłumaczenie niemieckie – w Onolzbach w 1760-1763 (także później jeszcze kilkakroć); najlepszy przekład M. na jezyk angielski H. Danby'ego pochodzi z 1933 ( The Mishna translated from the Hebrew), nowsze – np. P. Blackmana – z 1951-1956.

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]