parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
właśc. Rubin Nusbaum (1909 Warszawa – 1977 tamże) – działacz komunistyczny. Był członkiem Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej (KZMP; od 1924; pierwszy sekr. jej KC w: 1931-1932, 1933-1934, 1935-1936) i KPP (od 1926; reprezentował organizację młodzieżową w KC). Kilkakrotnie był więziony (m.in. w Berezie Kartuskiej). Pełnił funkcję przedstawiciela KZMP w Komunistycznej Międzynarodówce Młodzieży. Studiował w Międzynarodowej Szkole Leninizmu w Moskwie. W czasie II wojny światowej przebywał w Związku Radzieckim. Należał do ZPP; był szefem Zarządu Politycznego I Armii WP (do 1944); członek KC PPR (1944-1948) i Biura Politycznego (1948); poseł Krajowej Rady Narodowej, a następnie sejmu (1947-1965; wicemarszałek – 1947-1952); członek KC PZPR (1948-1964) oraz Biura Politycznego (1948-1963), także jego sekretarz. W okresie stalinizacji kraju brał udział w atakach na Władysława Gomułkę i związanych z nim ludzi (w tym w odsunięciu na boczny tor Mieczysława Moczara). Piastował też funkcje Ministra Kontroli Państwowej (1955-1956) i członka Rady Państwa (1952-1955). Po 1956 był związany z tzw. grupą puławian w łonie PZPR, podnoszącą m.in. postulaty częściowej liberalizacji życia. Poniosła ona klęskę w 1963, w konfrontacji z twardogłowymi „natolińczykami” i grupą tzw. partyzantów, związanych z Moczarem. Próbując przeciwdziałać, Z. podał się do dymisji i wystąpił z krytyką „atrofii kolegialności” we władzach, co przypieczętowało usunięcie go z ważnych stanowisk partyjnych w atmosferze ostrego konfliktu z Gomułką. Potem był wiceprezesem NIK (1963-1968). Po izraelskiej wojnie sześciodniowej (1967) beton partyjny i „partyzanci” zaczęli wysuwać wobec niego zarzuty o sprzyjanie syjonizmowi i tzw. rewizjonizm. W okresie Marca '68 Z. kreowano na jednego z głównych „bankrutów politycznych” i byłych stalinowców, którzy posłużyli się młodzieżą w celu odzyskania wpływów. UB i MSW organizowało przeciw niemu prowokacje, sugerujące, iż wysuwany jest postulat przywrócenia mu członkostwa Biura Politycznego. Wówczas został ostatecznie usunięty z PZPR i życia publicznego. Bez wątpienia, „sprawa Zambrowskiego” przyczyniła się do wzmocnienia kursu antysemityzmu w marcu 1968 (por. antysemityzm). Nagonka dotknęła także bezpośrednio syna Z., Antoniego, ekonomistę (asystenta prof. Włodzimierza Brusa), usuniętego z PZPR w 1966 za głoszenie poglądów niezgodnych z jej linią, aresztowanego w marcu 1968, a w 1969 – skazanego na dwa lata więzienia, choć w wydarzeniach marcowych istotnego udziału nie brał. Dziennik Z. opublikowało pismo „Krytyka” (1980).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.