Zapraszamy na wystawę stałą

Żydowski Instytut Historyczny im. E. Ringelbluma wraz ze Stowarzyszeniem ŻIH w Polsce po raz pierwszy udostępniają dokumenty Podziemnego Archiwum Getta Warszawy. Wystawa jest jednym z kluczowych elementów programu Oneg Szabat.

Dokumenty tworzą tzw. Podziemne Archiwum Getta Warszawy, którego inicjatorem był Emanuel Ringelblum, historyk i działacz społeczny. Powołał grupę współpracowników dokumentujących życie, a następnie śmierć getta Warszawy. Kiedy wiedzieli już, że getto zostanie zlikwidowane, a oni – wraz z innymi – wywiezieni do obozu zagłady, zakopali dokumenty w piwnicy szkoły im. Borochowa przy ul. Nowolipki 68. Przetrwały w ukryciu do 1946 r. i 1950 r., kiedy natrafiono na drugą część materiałów. Ich wydobycie spod gruzów getta było możliwe tylko dzięki temu, że Hersz Wasser – jedna z osób znających miejsce ukrycia Archiwum – przeżył Zagładę.

Archiwum stanowi jedno z najważniejszych świadectw o Zagładzie Żydów polskich nie tylko ze względu na różnorodność i wartość dokumentacyjną zebranych materiałów, ale przede wszystkim jest obrazem Zagłady oglądanej oczami jej ofiar. Jak mówi Paweł Śpiewak, Dyrektor ŻIH i kurator wystawy: Pisali pierwszą historię Zagłady. Pisali ją codziennie, choć sami znajdowali się w sytuacji skrajnego poniżenia, żyjąc strachem przed wywózkami i śmiercią w komorze gazowej, żałobą po najbliższych.

Tytuł wystawy pochodzi z testamentu Dawida Grabera, który brał udział w ukryciu pierwszej części Archiwum. Pisał: To, czego nie mogliśmy wykrzyczeć przed światem, zakopaliśmy w ziemi. Dawid Graber miał 19 lat i chowając w pośpiechu ostatnie skrzynie i bańki z poszczególnymi częściami materiałów, miał jedną nadzieję: że przyszłe pokolenia będą wspominać nasze cierpienia i ból, to, że w czasie upadku znaleźli się ludzie, którzy mieli odwagę wykonywać taką robotę.

Głównym tematem wystawy będzie działalność poszczególnych członków grupy oraz losy stworzonego przez nich Archiwum od jego powstania do dnia dzisiejszego. Przy drewnianym stole symbolizującym przestrzeń fizycznej, intelektualnej i duchowej współobecności tego – jak pisał Emanuel Ringelblum – „bratniego związku”, zostaną zaprezentowane biogramy poszczególnych osób oraz ich wkład w tworzenie Archiwum. Wybrane fragmenty z dzienników zilustrują motywacje zespołu Oneg Szabat, m.in. pokazane zostaną oryginalne testamenty Izraela Lichtensztajna, Geli Seksztajn, Nachuma Grzywacza i Dawida Grabera.

Dokumenty będące świadectwem Zagłady zostaną ułożone w kolejności chronologicznej, co pokaże stopniowe zbliżanie się i dokonywanie czasów apokalipsy. Znajdą się w nich m.in. materiały dotyczące akcji eksterminacyjnej w getcie warszawskim i dokumenty informujące o obozie Zagłady w Treblince.

Odrębna część wystawy będzie poświęcona historii grupy od momentu ukrycia Archiwum do dnia dzisiejszego. Pokażemy dokumenty opisujące wysiłek ukrycia Archiwum, jego odkopanie i kolejne etapy dalszych działań mających na celu ochronę, katalogowanie, analizę i edycję dokumentów, aż do wpisania Archiwum na listę UNESCO „Pamięć Świata” w 1999 r. Szczególna uwaga zostanie poświęcona pokazaniu fizycznej strony dokumentacji (uszkodzenia, blaknięcia atramentu etc.), a także metodom rekonstruowania uszkodzonego tekstu, m.in. porównywaniu kolejnych kopii dokumentów lub zastosowaniu obrazowania hiperspektralnego.

Mamy wobec tych ludzi wielki dług. Ich dzieło jest świadectwem odwagi niezwykłego oporu. Nie był i nie mógł to być opór zbrojny. Nie mieli karabinów. Mieli na tyle przytomności, wyobraźni, by zapisywać, gromadzić wszystkie dokumenty, świadectwa Zagłady. Dzieło Oneg Szabat pozwala nam dzisiaj zrozumieć los Żydów na tygodnie, godziny przed śmiercią, spojrzeć na tę historię z perspektywy ofiar. Pojąć ich rozpacz, samotność, strach. To jest wyjątkowe świadectwo – mówi prof. Paweł Śpiewak.

16 listopada słowa Dawida Grabera, Nachuma Grzywacza, Geli Seksztajn, Gustawy Jareckiej i wielu innych, którzy nie mieli już nadziei na życie, ale wciąż mieli nadzieję na prawdę, ponownie zabrzmią na Tłomackiem. Bo jak pisał Emanuel Ringelblum: Świat kiedyś zapyta: co myśleli ludzie z getta warszawskiego, którzy rozumieli, że nie ominie ich śmierć?.

Kuratorem wystawy jest prof. Paweł Śpiewak.

Wystawa jest jednym z kluczowych elementów jest Programu Oneg Szabat realizowanego wspólnie przez Żydowski Instytut Historyczny i Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. Celem Programu jest udostępnienie i upowszechnienie Podziemnego Archiwum Getta Warszawy (Archiwum Ringelbluma) oraz upamiętnienie członków grupy Oneg Szabat.

Program Oneg Szabat zainicjowany został w 70. rocznicę powstania ŻIH i realizowany jest przez Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma oraz Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego.

Filmy oraz tłumaczenia materiałów na wystawę powstały przy wsparciu finansowym Jewish Federations of Canada - UIA w ramach programu Marsz Żywych.